شۆڕش شاواز: له‌ی ماوه‌ی چه‌ن مانگه‌گ گوزه‌یشت، دیمن له ناو خوه‌رهه‌ڵات ناوراس واێگ له نوو ده‌میاو له وه‌رایوه‌ر ده‌وله‌ته‌یل، خوه‌نیشاندانێگ له لای مه‌ردم وه تایبه‌ت جوان و جایله‌یله‌و سه‌رهێزدا. ئه‌ی کزه ک له باکوور ئفریقاوه‌و ده‌س وه پێ کرد به‌شێگ له وڵاته‌یل عه‌رو ورده ورده گرته‌و وه‌ر. بڕێگ له مه‌رد ئه‌ی وڵاته‌یله تویه‌نسن وه ئه‌وه‌گ توان بره‌سن و بڕێگیش له لێیان هێمان هانه ته‌قلای یه‌گ وه پێ بره‌سن. له‌ی چوینه هاڵێگ وهه‌واێگ، جمشت سه‌ونز تواس له نوو پشت راسه‌و بکه‌ێد و خوه‌ی نیشان به‌ێد، وه‌لێ دیمن وه‌ره‌و کوو چێ و ئاخریشێ چوی ده‌نگیان په‌ن کوور کریا و قه‌ول کوردیه‌گه‌ی خوه‌مان نقیان بڕین. ئینگه ئه‌وه‌گ دیاره یه‌سه ک له یه‌ی لاوه‌و رابه‌ر دینی ئیران، له ئه‌ی شووڕشه‌یله پشتیوانی که‌ێد وهه‌ق ده‌ێد ئه‌ی مه‌ردمه‌گ لهو وڵاته‌یله سه‌رهێزدانه. وه‌لێ له باڵ تریشه‌و وه‌مه‌ردمه‌ه‌ی خوه‌ی نه ته‌نیا ئه‌ی هه‌قه نیه‌ید، به‌ڵکوو تاوانباریان وه یه که‌ێد که ده‌سه‌یل خارجیێگ ها له پشت ئه‌ی جووره تواسنه‌یل ڕه‌واێگ ک هه‌ق مه‌ردمه و توانان. وه ته‌مام قووه‌ت خوه‌یانه‌وهه‌ر جووره ناره‌زایه‌تیێگ بخریه‌یده‌و ده‌یشت خه‌فه‌ی که‌ن. له ماوه‌ی ک کۆمار ئسلامی هاتیه‌سه سه‌رکار تا ئینگه، به‌ره‌ی نارازه‌یه‌یل هه‌ر کارێگ وهه‌ر ڕێگ گرتنه‌سه وه‌ر تا بتویه‌نن وه هه قه‌یلێگ توان بره‌سن، وه‌لێ وه ئاو دیدان و وه خه‌و دیدان. هه‌رکارێگ کریایه، ئه‌ی ده‌وڵه‌ته ره‌سانیسه‌ێ وه بن به‌س. ئیران وه ته‌مامی ئینگه ها له هاڵێگ ک منێده بشکه‌ی پڕ له بارووت و ئه‌ی بشکه‌یشه چه‌وه‌رێ بڵاچه‌ێگه تا بته‌قێگ. ئمجا ئه‌ی بڵاچه کی و چوین دروس بووت؟
ئه‌وه‌گ دیاره یه‌سه ک وه‌رجله هه‌رچێشتێگ، ئستراتژێگ هاوبه‌ش له ناوه‌ین ته‌مام ئپۆزیسیۆن دیار نیه‌و له ناو قه‌ێرانێگ ژیان که‌ن. هه له بانا ده‌س وپێ بکه‌یم. یکم فارسه‌یل ک بڕێگ له لیان شادوسن و... ئه‌وانه له دونیا فره مه‌ننه‌سه جی و هانه ناو خه‌وێگ تاریخی و ئه‌ی دویایانیش ده‌ن له ناڵ و بزمار و تا ئه‌وره‌گ زانیه‌ید نه رێخسنێگ ئه‌و جووره دێرن تا سه‌ر له کار ڕێخسنیش درارن. له ئه‌نجام یه‌گ تویه‌نیم بویشیمن: وێڵ ماته‌ڵن. له ناو تورکه‌یل ئیرانیش یه‌ی جویله جویلێگ دونیه‌ید ک ئه‌ویش کارگه‌ری فره نه‌ێرد. له ناو به‌لوچه‌یلیش، هه‌ر ئه‌و جووره‌گ دیاره داروده‌سه‌ی ریگی هه‌ن، دهم له دمۆکراسی ده‌ن، له هاڵێگ له پراتیک چێشت ئه‌و جووره ک ناو به‌ن نیه‌ونیه‌ێد. له ناو کورده‌یلیش، وه‌زه‌گه فره خاس تره له وانه‌ی تر، تویه‌نیم یه وه زووان باریم ک ئپۆزیسیۆن کوردی له ی باره‌وه‌و فره مۆدێرن تره له ته‌مام ئه‌و جمشته‌یله‌گ ها له ناو ئیران. وه‌لی یه‌یشه له هویرمان نه‌چوود پاراڵڵ وه‌ل کوردا، سازمان موجاهیدن هه‌ن ک ئه‌وانیش له باوه‌ت ڕێخسن قووه‌ت خاسێگ دێرن(ئه‌ڵبه‌ت ئه‌ی قسه‌ی منه وه مانای ره‌د یا قه‌بوول کردن ئه‌وان نیه، شیه‌و‌کردنێگه). ئینگه تیه‌مه‌و دیار جمشت سه‌وز، م خوه‌م هه له گام یه‌که‌مه‌و، وه ئه‌ی جمشته وه چه‌وه‌ێگ گومانه‌و ته‌ماشا کردیام.هه‌ر چێگ به‌رنامه‌یلیان خوه‌نسم، ده‌رز ده‌سڵات له ناوێ دیم. به‌رنامه‌ێگ نه‌یم که خواستێگ مه‌ردمی له ناوێ بووت. بزانن، ئه‌ی جمشته وه‌ختێگ که‌فته خزمه‌ت بنه‌ماڵه‌ێگ چوی هاشمی، که‌روبی و شه‌خس میرحوسه‌ین موسه‌وی که یه‌که‌چن خومه‌ینی بوی ئه‌را سه‌رداڵی وه‌زیران، دی بایه‌د له‌ی ئه‌ڵوژاننه هساو باتاگه ده‌س مه‌ردم. وه‌لی له لاێگ تره‌و، چوین مه‌ردم له ئیران، تویش کێشه‌ی وه ناو نه‌زانین ڕێخسن بوینه و جاێڵه‌یلیش تواسن نه‌فسێگ بکیشن، بێ وه‌گ بزانن له ناو چ دامێگ گیر که‌فن بوینه قوربانی ئه‌ی باۆی تازه‌ی ده‌سڵاتداره‌یل. بزانن هه له زه‌مان خاتمیه‌و تا ئینگه جوی یه‌ی فیلم وه‌زه‌گه بارنه وه‌ر چه‌و خوه‌دان. ئمجا خاس دیاره له‌ی بان و خوار کردنه چه بویه و چه کریاس. ئه‌وه‌گ دیاره یه‌سه ک نارازیه‌یل ناو ده‌وڵه‌ت له سه‌ر سوفره‌ی که‌م بوین قودره‌ت وڕانت ده‌سڵات داشتن شهر که‌ن وه پارادۆکس وه‌ل وه‌یا مه‌ردم و جوانه‌یلێان وه مه‌مه‌ر یه‌گ ڕێخسن نیه‌زانن و ئایدۆلوژی نیه له ده‌ورێ گرده‌و بوون، که‌فنه ناو هاوش ئه‌ی پیاده‌وڵه‌ته‌یله ک له‌به مار خواردنه بوینه‌سه هه‌فی. هه‌ر جوورێگ بتوان چوی موم ئه‌ی جوانه‌یله و مه‌رده‌مه هانه ناو ده‌سیان و چوی گوچان چه‌و خه‌م وه پێان که‌ن و ئه‌و جووره‌گ توان شکل ده‌نه یان. وه‌ختێگ خاس نوڕسمه ئه‌ی جمشت، وه ڕاسی سه‌رم سڕ مه‌ن، ئه‌وه‌گ دیم چێشتێگ وه ناو ڕێخسن نه‌وی، هه‌ر که‌سیان سازێگ ژه‌نێگ و ئه‌را خوه‌ی وه ڕێگا چوود. وه‌خت یه دیم له لای خوه‌م وه‌تم، زه‌حمه‌ته یانه بتویه‌نن کارێگ بکه‌ن، هویچ ئستراتژێگ نه‌رێن ته‌نیا بڕێگ نارازین و له دمۆکراسیش ئه‌و جووره‌گ بایه‌د بووه‌ت و بزاننه‌ی نیه‌زان و خاسیش سه‌ر ده‌ی ده‌ر نیه‌رارن. چوین ئه‌را یه‌ی زه‌ین وهویر دمۆکراسی، مه‌یدان و جی مه‌شخێگ لازمه که ئه‌وه‌یشه له ناو ڕێخسن یا حزبێگ ئه‌ی کاره کریه‌ید و یه‌کم قۆناخیشێ یای گرتنه ڕه‌خنه کردن و ره‌خنه‌دانه و گه‌لتاف گرتن وه سه‌ر ئه‌و هویره‌سه‌گ له ناو جه‌مگا ده‌سڵات بڵاوێ کردیه. ئایا یانه ئه‌را ئه‌ی کاره ئاماده بوینه؟ م ئویشم نه‌خه‌یر. راسه له ناو زانکۆییل ده‌رس خوه‌نسنه، وه‌لێ مه‌یدان پراکتیک دمۆکراسی ها له ده‌یشت له‌ی که‌ش و هه‌وا. دی ته‌نیا ئه‌و کتاوه‌یله نیه ک خوه‌نێد یا فه‌لان که‌س یا فه‌لان پۆرفسۆر یا دکتور چه وه‌تیه!؟. ئه‌را وه‌گ چوی مه‌لا وئاخوه‌نه‌یل سه‌رمه‌نبه‌ر وه پێد ناێگ بایه‌د له ژێر چه‌ترێگ وه ناوحزبێگ یا ڕێخریاگێ کووه‌و بوون تا بتوه‌ینن ئه‌ی قۆناخ یه‌کمه وه‌ل یه‌کا بوڕن، وه قه‌ول کوردیه‌گه‌ی خوه‌مان تجروبه‌ی بکه‌ن. بڕێگ چێشته‌یل ژنه‌وم ک ئویشن حزب یا ڕیخریاێگ ئه‌را ئیران وه ده‌رد نیه‌خوه‌ی یانه‌گ هه‌ن چه کردنه؟ ئه‌را یه‌یشه تویه‌نم یه بویشم، مه‌به‌س ئه‌وه نیه ک یانه هه‌ن یا نین. مه‌به‌س ئه‌وه‌یه له‌ی قۆناخه ک ئیران ها له ناوێ هه‌وه‌جه‌ی وه ڕێخسنه. ئمجا تواێد هه‌ر جوورێگ بوود و بکریه‌ێد هه‌ر ناوێگ تره‌کیش بنیه‌یده سه‌رێ. له‌ی وه‌خته وه‌گ دوینیه‌د، له ئیران یه‌سه ک هه‌ر ده‌نگێ کپه‌و که‌ێد و نیه‌یلێد بایده‌و بان. هه یانه‌گ ئینگه ئه‌ی ده‌وله‌ت وه ڕیه‌و به‌ن، خاس زانن چه بکه‌ن، چوین یانه‌یش رۆژێگ کار ڕێخسن کردن تا ڕه‌سینه ئێره‌گ ده‌سڵات گرتنه‌و ده‌س. ئینگه هساو بکه‌ن کار ڕیخسن بکه‌ید و ئیجاریش موسه‌لمان بوید و ئه‌وه‌یش شیعه، ئیجاره‌گ سازمان ساواکیش بکه‌فیده ده‌سد، بزانن تویه‌مێگ چه‌ن تویه‌م بڕید. له دویای وه‌یشه ئه‌ی هه‌مگه ساڵه له بان کۆرسی ده‌سڵات بوید و به‌رده‌وام کار ڕێخسن بکه‌ید. ئه‌را یه‌یشه له‌یوا ئویشیمن ک ته‌نیا چێشتێگ جوی ئاڵترناتیڤ ئه‌ی ده‌سڵاته له ناو به‌ێد ڕێخستنه. ئه‌ڵبه‌ت نه هه‌ر ڕێخستنێگ، ڕێخستنێگ چوی حزب تووده، ئه‌وه‌یش له‌ی زه‌مانه وه متۆدێگ فره مۆدیرن تا بتویه‌نێد خوه‌ی تا ناو مخ سوخانه‌یل به‌دنه‌ی ئه‌ی ده‌سڵاته بوێه‌د. ئه‌را یه‌یشه له‌ی سه‌رده‌مه ئه‌وه گ ئۆزیسیۆن وه پێ هه‌وه‌جه دێرێد ڕێخسنێگ فره مۆدێرن و سه‌رده‌میانه‌س. ئه‌گه‌ر ئۆپۆزیسیون بتویه‌نێد ئه‌ی جووره ڕێخستنێگ مۆدێرن وه خاوه‌ن دیاڵوگێگ خاس بوود تویه‌نێد فره زویتره‌ک وه مه‌رام خوه بڕسێد. وه‌نه وه‌ی هاڵه‌و وه‌زه کارێگ له پێش نیه‌چوود و له گوزه‌یشت زه‌مان، یه فره ئاسانه‌و هه‌وجه‌ی وه سه‌فسه‌ته نه‌رێد، هه‌ر ده‌وڵه‌تێگ چوی مار توک خه‌ێد و خوه‌ی له نوو نه‌وه که‌ێد. ئمجا ئه‌گه‌رهه‌واسمان نه‌وود چوی یانه‌گ ئۆپۆزیسیۆنیمن له وه‌رایه‌وه‌ر ئه‌ی رژیمه، ئمجا هه جویسه‌ره‌تای ئنقڵاب، چوی ڕێ ئه‌ی شۆڕش مه‌ردمه‌یه چه‌فته بوی و برێگ(ئاخوه‌نه‌یل) نیشتنه‌و بانێ، ئمجا هه‌م له نوو ساڵ له نوو مانگ له نوو، برێگ تره‌ک ک ئینگه‌یش دیارن له له‌ش ده‌سڵاتن ئینگه‌ن، تیه‌نه‌و بان و ئه‌را ماوه‌ێگ تره‌ک ئمجا بایه بنێشیمن و چڵ ماش بته‌قنیم.
شورش شهباز/ چندی پیش متنی را از استاد گرامی اکبر گنجی خواندم که دغدغه هایی را در مورد یکی از رهبران نهضت آزادی به رشته تحریر در آورده بود!.
در آن مجالی که ایشان بدان اشاره نموده بودند، بحث اصلی بر سر تجزیه طلبی کوردان بود. در حالی که علاوه بر شخص گوینده، برایم روشن شد که خود ایشان نیز این دغدغه را دارند!. در لفافه گویی که هنوز با این که خارج از سیستم نظام حاکمه هستند، ایده های خود را نیز در قالب چنین مصاحبه ای بازگو نموده اند.
حال من نیز که یک کورد هستم و حاشیه نشین و از هم نژادان آریایی خود(فارسان) به قدمت تاریخ، نیاکان و حتی نسلهای بعد از آنان و تا نسل خودم، کماکان پاسدار خوبی برای پاسداری از میهنی را که شما عزیزان قدرت آنرا قبضه نمودید، قربانی شده/ داده ایم . شما پسرعموهای عزیز در خانه های خود آرامیده بودید و تمامی بلایا و نبردهای تاریخ از اسکندر تا اسلام و مغول و حتی جنگی که بدان نام جنگ تحمیلی را نهادید، قربانی شده/ می شویم. عزیزان فارسی گوی/ همنژادان، ما هنوز از یاد نبرده ایم که همه ی هم قماشان شما عزیزان، لقب کوردان"سر بر" را به ما دادید. نمیدانم جناب شما چقدر تاریخ را خوانده اید!؟. ولی اگر کمی در تاریخ ایران زمین تعمق فرمایید، خوب متوجه می شوید که فارسان عزیز در بدو تأسیس امپراتوری ماد فقط هفت خانوار بوده اند و اینرا من نمی گویم بلکه تاریخ آنرا نگاشته است. امپراتوری را نیاکان من بنیاد نهادند که آوازه ی آن سراسر گیتی را در بر گرفت. هرچند هرودت دشمنی بسیاری با ما آریاییان را دارد، ولی بسیاری از حقایق را بیان می کند و عظمت ما را نمایان می کند. به هرحال بعد از این که دوره امپراتوری به کورش رسید، برخلاف نگاشته های تاریخ که کاملاً مغرضانه است، بر این نظرم که ما قدرت را به صورتی دموکراتیک به شما پارسیان تقدیم نمودیم و از کشتار و لهو لعب/ عدم کفایت/ نالایقی امپراتوران ماد نبود. بلکه همان کوروش/ سیروس را که مادرش ماندانا از سلاله نیاکان ما بود، به پاس حرمت این خویشاوندی و این که پدر وی در یکی از نبردهای آریاییان جان خود را از دست داد، بدون خونریزی به نیاکان پارس شما بخشیدند. خوب دقت کنید، مرکز امپراتوری در اکباتانا/ هگمتانا بود و برای مراسمات تاجگذاری/ تشریفاتی به تخت جمشید می رفتند و در همانجایی که امپراتوری ماد تأسیس شد، به حکمرانی خود ادامه داند. به هرحال زمانی که نوبت به نیاکان شما رسید(نگاه کنید بر نوشته های کتیبه بیستون) پادشاه ماد را به نام اهورامزدایی را که نیاکان ما آنرا برای آریاییان بشارت دادند به اتفاق هفت پاشاه دیگر سر از تن جدا نمودند و سلف شما داریوش به نام اهورا که زرتشت از طایفه ای مغان(رجوع شود به فرهنگ معین) مادی/ سلف ما کوردان آنرا به آریاییان/ انسانیت تقدیم نمود، را به قتل رساند. وقتی که کمی در تاریخ تعمق کنید، خوب می بینید که ما آریاییان تحت عنوان رژیم ملوک الطوایفی( شعار فدرال کنونی غرب) سیستمی ادارای داشته ایم و مجالس مهستان و سایر مجالس در دوره های مختلف تمدن آریایی کاملاً مشهود است و نیاز به اغماض نمودن آنان نیست. در ایران هیچ زمانی تا قبل از بر روی کار آمدن رضاخان سیستمی متمرکز وجود نداشته است(هر چند برخی منابع براین تأکید دارند که خود وی از تیره ای از کوردان«لک» در دره مهرگان بوده است)!. این حقیر وقتی که مباحث مکاتب فکری غرب را خواندم و خواستم بدانم که سیستم فدرال/ فدراتیو/کنفدرال چیست؛ متوجه شدم که این سیستم همان سیستم ملوک الطوایفی است که ما آریاییان آنرا تجربه نموده ایم!. حال این مکاتب فکری که بیشتر صادراتی از خاورمیانه و حتی بهتر بگویم ما آریاییان را گرفته اند و در قالبی نو طرح ریزی نموده اند. حال جای تعجب در اینست ما علاوه برآنکه از جانب سیستم حاکمه که شما آنرا سیستم سطانیزم خوانده اید، به تجزیه طلب و همدست با اجانب معرفی می شویم، از سوی شما دوستان که با رژیم هم مخالف هستید، همان ایده را با متد دیگری بر زبان می آورید!. به سمع شما عزیزان برسانم؛ اگر دارای ذهنیتی دموکراتیک هستید و دغدغه ای بشردوستانه دارید، بی پروا به شما عزیزان می گویم؛ به کشورهای مختلفی که دارای ملیتهای مختلف هستند، بنگرید؛ هیچ کدام به دیگری بهتانی وارد نمی کند که تجزیه طلب یا القابی از این قبیل را بدهد. در این قرن که بدان قرن تکنولوژی می گویند، ما کوردان هنوز در پی هویتی کوردی هستیم و می خواهیم از آن فرهنگ ایرانی که امثالهم سنگ آنرا به سینه می زنید، جایگاهی داشته باشیم و فرهنگ غالب، فرهنگ ما را استحاله ننماید. چندی پیش مقاله ای در مورد کشور کانادا خواندم که بحث آن در رابطه با از بین نرفتن گویشهای آن کشور بود، سازمان/نهادی را بنیاد نهاده بودند تا از نابودی گویشها جلوگیری نمایند و نگارنده در آن ذکر نموده بود با مردن هر شخص مسن در روستاهای آن کشور، یک گویش از میان برداشته می شود و در این راستا این نهاد را بنیاد نموده بودند که از این گونه نابودی فرهنگی مانع شوند. حال من کورد وقتی که در ایران(سیاسی) خواستار حقوق زبان مادری و فرهنگ خودم هستم و در لابلای مردمان ساده ام زبان به زبان و سینه به سینه تا کنون حفظ شده است، به تجزیه طلب محکوم می شوم!. این یک شق قضیه، شق دیگر آن این که واژه اقوام آریایی را برزبان می آورید که پارادوکس با واژه قوم در میان اعراب است و معانی استعاره ای در بین فارسان دارد، همانگونه که بسیاری از کلمات عربی در زبان فارسی به گونه ای دیگر معانی دارند و در عربی همان واژه ها معانی دیگری را دارند. در نزد شما فارسان خوش نشین، هنوز این ذهنیت وجود دارد که ما را همچون قومی/طایفه ایی میدانید. در حالی که اگر زبان کوردی را بدانید، کوردی یک زبان است و هم خانواده زبان فارسی است و گویشی/لهجه ای از فارسی نیست و تفاوتی همچون شب و روز را با هم دارند. حال بر میگردیم به این که این واژه اقوام آریایی چرا بعد از سه هزار سال توسعه نیافته است و کماکان فرهنگ حاکم آنان را در زیر پر و بال خود همچون قومی کوچک در داخل ایران در زیر پر و بال خود می گیرد و هر گونه اعتراض بدان مرگ/ بایکوت را در بر دارد!؟. برای تاجیکها و افغانها هزاران برنامه فرهنگی به نام هم زبانی و هم نژادی را برپا می کنید، ولی ما که صاحب تمامی فرهنگ آریایی هستیم، نمی توانیم از آن دم بزنیم و جواب مرگ/ بهتان تجزیه طلبیست!.
به شما عزیزان بگویم، اگر ما در کوه ها نبودیم و در برابر فرهنگ غالب اسلام نمی ایستادیم، اکنون ایرانی وجود نداشت(رجوع کنید به آیین یارسان و شیعیان ایلام و کرماشان و مناطق جنوبی عراق). به اسلامی که سنگ آنرا به سینه می زنید سلمان(روزبه) مغ را دادیم که از یاران پیغمبر بود و برای اثبات آن که وی کورد است، مرقد وی در حوالی بغداد به نام سلمان پاک است و رژیم بعث این واقعیت را از شماها بهتر درک نموده بود وعده ای از کوردان فیلی را به کنار مرقد این بزگوار کوچاند!. شهر بغداد که ایوان مدائنی را که بدان مفتخرید، نیاکان ما ساختند و به نام شما پارسان تمام شد، همیشه به گواه تاریخ سربازانی دلیری بودیم که در نبردهای تاریخی جان بر کف نهاده بودیم. رستم فرخزاد و اسواران را در برابر صفوف عظیم سپاه اسلام صف آرایی نمودیم وآرزوی فتح ایران از سوی حضرت محمد(ص) را به گل نشاندیم. در برابر عمر و فتوحاتش و فدیه ای را که از تمامی ایرانیان می گرفت و واژه موالی را بر ما نهاده بودند، فیروز ابولولو را داشتیم که کمر به قتل وی بست و تمامی عجمان( واژه ای که اعراب در زمان خود به کسانی که زبان آنان را نمیدانستند بکارمی بردند و به معنای کر ولال در ادبیات غربی می آید) رها نمودیم. بعدآً نیز از یاوران حضرت علی(ع) شدیم و فرهنگ آریایی را بدانها شناسنایدم. در زمان امام حسین(ع) بعد از شهادت این آزاده، به انتقام از وی برخاستیم و مختاری را برپا نمودیم که به خونخواهی از وی چه بر سر رژیم حاکمه امویان آورد!. در زمان عباسیان ابومسلم خراسان(تلفظ صحیح آن گوراسان است و یکی از مناطق نزدیک در استان واسط در عراق است) را داشتیم. تیره برمکیان نیز بودند که در دربار خلفای عباسی زبانزد بوده اند. حال چون که در آن زمان واژه ای به نام ملت وجود نداشت و واژه امت اسلام همانند غلطکی همه را صاف نمود و بعد از قرون وسطی در اروپا و از فرانسه این واژه پدیدار شد، ما همچنان مظلوم و بدون ملت ماندیم و شماها که فرصت آنرا داشتید، تحصیل نمایید و به فرنگستان بروید، باز غالبینی برما بیچارگان بوده/هستید. به یاد دارم در زمانی که در دوره راهنمایی درس می خواندم، از عهدنامه های ترکمانچای و گلستان و ... بحث به میان می آمد و معلم تاریخ ما که معمولاً فارس تبار بود با حالتی گریان آنرا بیان میداشت و احساسات ما بچه ها را به بازی می گرفت. حال پرسش اینجاست آن همه خیانت و تجزیه ای را که سلف شما عزیزان مرتکب شده اند، دغدغه ای نیست، ولی وقتی که من کورد از حاشیه نشینی و تو سری خوری و عدم مشارکت در سیستم و پستهای کلیدی دم می زنم و خواستار اتونومی هستم، برای شما عزیزان دغدغه تجزیه طلبی ایجاد می نماید!؟.
کیاندخت جهانی(شورش شهباز)/
چند وقتی در ادبیات کوردی(گویش جنوبی) غرق شده بودم و در این عرصه به تفحص پرداختم . هر چند این گویش مورد بی مهریهایی قرار گرفته است و بدلیل عدم کتابت نوشتاری، متدی شفائی را به خود گرفته بود. ولی در این عرصه سوخته دلانی از دیار زاگرس که قله های رفیع آن، جو و فضایی شاعرانه را خلق می نماید، از این فضا مستفیض گشته و جرأت به خود دادند و دست به قلم بردند و با الهامی برگرفته از احساساتی کوردی، ذهن و قلم را همزمان با همدیگر به کار انداختند و این گویش را که در حال نابودی بود و میرفت تا در دالانهای تاریک تاریخ جا خوش نماید و به فراموشی سپرده شود؛ مجدداً موجبات آفرینش آنرا پدید آوردند و پا به عرصه ی وجود نهاد و دوباره مانند فرزندی نو رسیده قدم به دنیای وجود نهاد. در این عرصه که میدانی نو است، از مجموعه ی شاعران، ناهیدی نیز ظهور کرد و همچون ستاره ی شبانگاهان که معمولاً در غروب آفتاب دیده می شود، تولد این فرزند الهامات و ادبیات کوردی نو رسیده را دو چندان مزین تر نمود. شعرای مختلفی را در زبانهای دیگر دیده ایم و در بین آنها زنانی بوده اند که در قالبهای شعری گرفتار و از ابراز احساسات زنانه خودداری نموده اند و جنس اشعار آنها همچون شاعران مذکر بود و بدان ذهنیت نیز شعر سروده اند، مگر یکی از آن زنان، زنده یاد" فروغ فرخزاد" بود و با تمامی شور و عاطفه ای زنانه، شعر می سرود و احساسات لطیف خود را با زبانی خارج از آن قالبها با درد و رنجی که داشت بر زبان آورد و هنوز اشعار او بر دل می نشیند و سروده های او از جنس دیگری است و ذهنیت تازه ای را به عرصه ی ادب تقدیم نمود. در گویش ما نیز، برای نخستین بار فروغزادی دیگر ظهور نمود. این ستاره ی ادب گویش ما، ناهید نامی بود که با معصومیتی مریم وارنه، شعر می گوید و برای میهن و ساقی شعر می سراید و تمامی آن اشعار در لفافه ای دوآلیستی را در بر دارد و احساسات مادرانه ی او نسبت به میهنی، که او یکی از نوادگان مادران این میهن است، بر زبان راند و در دفاتری به عنوان اشعاری برای ما زاگرسیان به رشته ی تحریر در آورد. آری ناهید مادری از خلف میتراییان است و همچون مادر زرتشت، نقش مادری از تبار زرتشیان را برعهده گرفت و از تمامی بندها و قیدها خود را رها نمود و فارغ از ذهنیت ژرنتوکراسی موجود در جامعه، دست به قلم برد و دیوار و سایه ی تابوهای موجود در جامعه ای سنتی را شکست. از اعماق دل اشعاری را سرود که مخاطب آن ساقی است و مفاهیم ساقی را در پرده هایی از ابهام قرار دارد و در تعمق بدان که این ساقی کیست و چه نقشی برای او دارد را در برخی ابیات خود، او را به مادری نسبت میدهد و در برخی ابیات شیرین خود با او هم پیک می شود و با او پیک حیات را می نوشد. حال این شاعره ی عاشق دلباخته، مدتی است مجبور به سکوت است و در فضای موجود جامعه مورد بی مهری قرار می گیرد و ارزش او را براساس پرنسیپ های مردسالاری می سنجند و او را یاغی از این اصول میدانند، طرد می نمایند و او مجبور است در گوشه ی عزلت، غریبی را بر گزیند و همچنان نقش مریم را داشته باشد و از افتراها و تهمتهای جامعه، فقط با کشیدن آهی از ته دل سکوت نماید و لیلی وارنه به زندگی خود ادامه دهد. در این عزلت که چاره ای جز قبول آن نیست با ذهنیتی روبروست که امثال او را تا قربانگاه زنده به گور کردن می برد و می خواهد آن گونه که خواهان است او را زنده نماید و آمر بر زندگی و روح و احساسات او باشد. این ذهنیت، زنی آزاد را قبول نخواهد کرد، او(مرد) معتاد و پیرو ذهنیتی است که باید او(زن) همچون برده ای و خدمتکاری بدو خدمت و همان ذهنیت را پیروی نماید که مردسالاران آن را رهبری می کنند. این ذهنیت در این عرصه نیز توانایی تقبل الهه ای را که ستاره ای در افق این ادبیات است را ندارد و با متد خود او را سنگسار می کند. بدو اجازه نخواهد داد، این ستاره بدرخشد و می خواهد در برابر او همچون کسوفی غبار آلود، پرده ای بر چهره ی این ستاره کشد و مانع از درخشش آن شود. آری بسیار زمان می خواهد تا ستارگانی ناهید مانند پا در عرصه ی ادبیات نهند و این چنین فروغ وار شعر بگویند. بالاخص در گویشی که ما داریم و زبانی که در لبه ی پرتگاه سقوط قرار گرفته و مانند جسدی بود که نفسهای آخر خود را می کشید و در حالت احتزاز مردن بود و با جرقه ای و امیدی بدنبال هویتی و فرهنگی، از بستر مرگ برخواسته است. نمی دانم چقدراین الهه گان"پانته آ" وارانه و عاشقانه باید بسوزند و جنگ مردوخ و آتنا تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و در این عرصه ی جدید، آیا آتنای نسل ما باز شکست خواهد خورد یا این که می تواند بر مردوخیان غلبه نماید و آب زندگانی و مهر ربوده شده را از دستان آنها بدر آورد و همچنان بر مقام رفیع خود نایل آید و در پاراللی جدید با پاردایمی نو، دیالوگی نو را پدید آورد و از بهتان و افتراء مبرا گردد.
3 Feb 2009
شورش شهباز:
ماه محرم است و این ماه را محرم الحرام می نامیم، جوامع اسلامی در حالیکه غرق در ماتم سرور آزادگان «امام حسین» است و در رثای ندای آزادیخواهی حضرتش و یاران او، به نوحه سرائی و مویه می پردازند. متاسفانه دراین ماه مبارک، حکم اعدام برای«زینبی» صادر شد. در ماهی این چنین مقدس که بدان ماه پیروزی «خون بر شمشیر» می گویند و از یزیدیان با انزجار و نفرتی که از آنان به دل دارند، یاد می نمایند. هدف از برگزاری نوحه سرائی صرفاً احساس همدردی و شیون و ناله ای نیست که هر سال با گذشت قرنها آنرا زنده می دارند، مراد و قصد عقده خالی نمودن و دادن نذری نیست؛ بلکه پویا نمودن فرهنگ مقاومت و آزادی است. درس گرفتن از حسینی است که می گوید:«لااقل اگر دین نداریدآزاده باشید». او حماسه ای را می‌آفریند و درسی را در رهنمود آزادی بعنوان اثری ماندگار بجای می گذارد. یزیدیان سعی دارند راه آزادی را سد نموده و ندای انالحق را در گلوی آزادگان بخشکانند. این اعمال ننگین یزیدیان تا به امروز، هر سال با برپائی مراسمات محرم با رسوا نمودن آنان و لعنت بر آل یزید برپا می شود. از سفیر دشت کربلا حضرت زینب چنان با شور و شوق و حرارت و گرمائی سخن رانده می شود،گوئی حادثه کربلا تازه رخ داده و می خواهند همانند مختارها دوباره به خون خواهی و انتقام برخیزند.
در این ماه مبارک که زمانی به اربعین شهدای کربلا و مولای آنان حسین باقی نمانده و این ایام مصادف با اسارت زینب و بازماندگان دشت کربلا است، نقش زینب در اشاعه و نشر فرهنگ عاشورا نقش زنی را به سیمای تاریخ ترسیم می نماید که نمونه آن فقط در اسطوره هاست.
حال در زمانی قرار داریم که قرن ها از آن رشادتها گذشته است و متاسفانه تمامی آن ارزشها به قصه تبدیل شده است. چرا این را می گوئیم؟ اکنون شاهد به غل و زنجیر کشیدن زنان هستیم، که عیناً ندای آزادی و دفاع از حقوق حقه انسانها را دنبال می کنند. از نمونه این زنان که در حال حاضر به جرم آزادیخواهی محکوم به کتک خوردن از عدو هستند؛ دختر کردی بنام زینب در بند نظام یزیدیان معاصر است. این یزیدیان با رنگی امروزی روی هزاران عمروعاص و معاویه و خود یزید را سفید نموده و یقین دارم«اگر خود یزید زنده بود از این همه ریاکاری و سبقت این کسان به شگفت می آمد!!».
زینب کَُرد، اذهان آزادیخواهان وطالبان حق را به یادآوری زینب دشت کربلا و اسارت او توسط یزیدیان زنده می نماید. با این تفاوت، زینب دختر علی و خواهر حسین است، نقش او در نمایندگی از فرهنگی بنام عاشورا، نطق‌ها و سخنرانی‌هایش با وصف این که زیر کتک و اسارت یزیدیان قرار می‌گیرد، با رشادتی تمام از نقش تاریخی خود دفاع نمود و امروزه ما از او به شیر زن دشت کربلا یاد می نمائیم.
زینب معاصر ما شیرزنی از خطه کردستان است، می خواهد ندائی زینب وارانه را که نفیر آن از قهقرای تاریخی زینبی و رسالتی برای آزادی را به ارمغان دارد، سر دهد. او با دستانی پر از گلهای بنفشه، قصد دارد لبخندی را نثارآزادی کند. سخنانش بازتاب نوری از سرزمین مادری است. او یکی از فرشتگان آن سرزمین است که به ناحق در بند کشیده شد و در طلب آزادی محکوم به اعدام شد. آری این پاسخی است به نواها و نداهای زینبیان!! زینب ما از پرومته امرالی پیامی را با خود دارد. او در این نقش انسانی خود می‌خواست، آزادی برای هم نوعانش را که توسط اربابان وحاکمان زور به یغما برده شده بود، با به خطر انداختن جانش مورد خشم پانتئون اربابان و خدایان زور قرار گیرد. او همچون پروانه‌ای می خواست شمع محفل زینبیان گردد. او مژده الهه‌ها و فرشتگان را میدهد. او از آیین الهه‌ها بذر سخن آزادی را می‌افشاند. او زینب را می ستاید، او ادامه دهنده و پیرو راه زینب کناجی‌ها(شهید زیلان) است و زینب شدن و شهامت را می آموزاند. او از مانیفست زن حرف می‌زند، او رها شدن از زندگی حبس گونه درحریم اقتداری ژرنتوکراتیک و نظامی مردسالار را نوید میدهد. او می خواهد به گوشهائی که نمی‌شنوند، صدای زنانی که با روشی نوین زنده بگور می شوند، را گوشزد نماید. درصدد است به ناشنوایان گوش و به کوران بصیرت دیدن اعطا کند وآنان را وادار به شنیدن و دیدن انسان بودن زنان کند. می‌خواهد، حقوق زنانی از خانه تا تمام جامعه راکه جرم آنها جنسیت است، به حقوقی مساوی و نقش طبیعی خود باز گرداند. او می خواهد زنی را که در چادر مشکی پیچیده شده است و به جرم زن بودن در کفن سفید او را«مجرم» و به دار مکافات می آویزند، با تمام قدرت از استعمار نظام زور برهاند و به آن زنان درس بودنی نو از فلسفه آپو را بیاموزاند.
با این اوصاف او اولین فعال«مونث» مدنی و سیاسی است به اعدام محکوم می‌شود. در کیفرخواست ایرادی دادستان، او مجرم به«محاربه با خداست» و اصدار حکم اعدام او نیز از چنین دیدگاهی سرچشمه می گیرد. حالیه آیا با شرحی که در این مقاله در خصوص او دادیم کجای این طرز فکر بوی محاربه و دشمنی با خدا را می دهد؟ سخن از آزادی و نثار گلهای بنفشه او، چه بو و شکلی از عداوت با خدا را می رساند؟ آیا حکم اعدام او نشان از«اعدام نهال آزادی» نیست؟ اربابان زور دم از آزادی مطلق می زنند!؟ چه همخوانی بین این حکم و ابرازات اخیر نماینده زور«احمدی نژاد» وجود دارد!؟ آیا صدور چنین احکامی آن هم در حق زنی با مشروحیات ایرادی نشانگر ضعف مفرط و پوسیدگی این حاکمان نیست!؟
حال باید حرکتی نمود و از این حرکات غیرانسانی که هر روز تکرار می‌گردد، با حسی انسانی و خارج از دگماهای مذهبی که ساخته و پرداخته حاکمان،(فرعونیان قرن بیست ویکم) است، دوری جست و بپاخاسته و با دادن حق حیات به انسان‌های در بند چنین ذهنیت های پوسیده‌ای به ندای آزادیخواهانه آنان لبیک گفته و آنان را از بند این فرعونیان برهانیم.
آیا ما برای آبیاری نهال آزادی، آماده چه نوع نقش و عملی هستیم!؟ برای پژمرده نشدن گلهای آزادی، که در خارستانی به نام زندان گرفتار می‌باشند چه محکمه‌ای وجدانی را برای خود برپا می نمائیم!؟ در قبال سمی(افترا وتهمت و همدستی با اجانب و...) که هر روز بر این گل‌ها می‌پاشند، با چه نگرشی برخورد و چگونه به افشای این دغل و فریب‌کاریها، جامعه را آگاه نمائیم!؟ چقدر از مسموم شدن افکار عمومی، براساس اخلاقی انسانی ممانعت و جلوگیری نمائیم!؟ در قبال اعدام این جگرگوشه‌ها که از بطن همان جامعه برخاسته و جرم آنها فقط آزادی است، در خلوت خود چگونه و به چه روشی از خود بازخواست می‌نمائیم!؟ مطمئناً «وجدان تنها محکمه ایست که محتاج قاضی نمی باشد».
ئا: شۆڕش شاواز
وه‌ختى له زووان کوردى باس تیه‌یده‌و مه‌یان، مه‌به‌س زووانیگه ک کورد ئینگه وه پێ قسیه که‌ن. بڕیگ له زووانناسه‌یل و خوه‌رهه‌ڵاتناسه‌یل ئۆروپى ک وه‌ل زووان کوردیا دووس بوینه‌سه‌و، فێشتر زانینیان وه فۆرم گێشتى یا تایبه‌ت هاوردنه و وه‌تنه: ئه‌ى زووانه له رزار زووانه‌یل هیندۆئۆروپى و بنه‌ماڵه‌یل هیندۆئیرانیه و له ناو زووانه‌یل ئیرانیه و وه‌ل زووان فارسییا قه‌ومى نزیکى دێرن.
ئینگه ئه‌ى پرسه ئه‌رامان دروس بووت ک زووان کوردى چوین وه دى هاتیه؟ ئاشکاره ک زووان هه‌ر زاگه و نیشتمانى زووان نیشه‌جێیه‌یل ئه‌وره‌سه، ئه‌گه‌ر ڕویداگه‌یل تاریخ مایه‌ى دروس بوین و ئاڵشت ڕه‌گه‌زى و چینى نه‌وینه، ئه‌و زووانه هه‌ر زووان نیشه‌جێیه‌یل کوێنه‌ى ئه‌و سه‌رزه‌مینه‌سه. وه چه‌واشه‌یشه‌و ئه‌ى باوه‌تیشه ڕاسه. ئینگه بایمن بوینیم ئه‌ى باسه له باوه‌ت زووان کوردى چوین ئه‌و ڕاس که‌ید؟
سه‌رزه‌مینى ک وه ناو کوردسان ناو ى به‌ن و کورد له ناوى نیشتنه، جاى په‌یا کردن له‌شه‌یل فۆسیل(متحجرات) بوى ئایه‌مه‌یل گه‌وره. ئه‌ى سوخانه‌یله ک له"شانیده‌ر" دوینیانه‌سه‌و، فره گرنگ یا موهیمن. ئه‌رایه‌گ، یه‌کم جار دویامه‌نه‌ى ئایه‌م ده‌وران کوچگین(حجرى) - 60 هه‌زار ساڵ وه‌ر له ئینگه له عیراق ماوه گرتنه، دینه‌سه‌و.(ت.باقر- 1973)
60هه‌زار ساڵ وه‌رجله ئینگه له‌ى جێیه ک ئینگه وه پێ ئویشن کوردسان، هه‌م ئاوادان و جى مه‌نن و په‌ناى مه‌ردمه‌یلى بویه ک زووانێگیش ئه‌را قسیه کردن داشتنه، وه‌لى له‌ور وه‌گ قسیه کردن له باوه‌ت ئه‌ى زووان کار زانایل گه‌ورناس یا ئارکۆلۆجیسته، له‌ى ڕاساییشه وه‌ل سویه‌ره‌و بوین لیسک خوه‌ر 57200 ساڵ وه باڵه‌یل زه‌مان و چێین ڕووژه‌یل، خوه‌مان کیشیمنه‌و نوا و ده‌ورانى ڕه‌سیم ک، قه‌ومه‌یل ماد؛ خوه‌یان له ئیران ئینگه و خوه‌رئاواى ئاسیا ڕه‌سنن و وه‌ل چین و ڕه‌گه‌زه‌یل خۆژیایى، لۆلۆ، گاتى، کاسى،(خۆرى یا هۆرى) ک له پاچه‌یل ئه‌و لاى کویه‌یل زاگرۆس ژیان کردنه و تا ئه‌نازه‌یگیش ژیان خوه‌یان خاسه‌و کردوین، جومهوورى یا شارسانى که‌م تا فره‌ى پێشکه‌فتیگ دامه‌رزانن و دروس کردن روى وه روى بوین.
ماد له ماوه‌ى 200 ساڵ ده‌فته‌ر ته‌مام حکوومه‌ته‌یل له یه‌ک پێچن و له ساڵ 612 وه‌رجله وه دونیا هاتن مه‌سیح ئیمپراتۆرى گه‌وراى ماد بنیاى نان و وه‌ى جووره زووان ماد بویه زووان ڕه‌سمى. لهو وه‌خته تا سه‌رده‌م بڵاوه‌و بوین ئیسلام له کوردسان، ک تا ئینگه چوارده سه‌ده گوزه‌یشتیه. له‌ى ماوه‌ى درێژه سه‌رزه‌مین ماد گه‌ورا و بویچگ و سه‌رزه‌مینه‌یل تره‌کیش ک وه ئه‌ى سه‌رزه‌مینه چه‌سپیانه، له باوه‌ت له‌شکرى و سیاسى فره ده‌س وه ده‌س بوینه. قووه‌ت سیاسى وه ده‌س که‌سه‌یل جوورواجووریگ که‌فتیه، ک زووان وانه وه‌ل زووان مادا جیاواز بویه. هه‌ر حکوومه‌تى هه‌م ک هاتیه‌سه روى کار، زووان خوه‌ى وه زووان ڕه‌سمى وه ئه‌ى سه‌رزه‌مینه وه زوور خوه‌یان چه‌سپاننه‌سه سه‌ر مه‌ردمان ئه‌ى شوونه. له بارووه‌زع و حاڵ ئه‌و ڕووژگاره، ک ته‌مامى دامه‌رزیایل جه‌مگا و کوومه‌ڵگاى که‌مڕه‌نگه‌و بویه‌و و ڕوى له کووره‌و بوین نایه. ئه‌ى جى وه‌جى بویینه ده‌سڵات نیه‌تویه‌نێد له کاریگه‌رى یا ته‌ئسیر ناین وه ئه‌ى بنیاته‌یله بنه‌یده‌یه‌و لا. تاریخ، بڕیگ ڕویداگه‌یل له ناو خوه‌ى نویساس ک درێژى، ده‌سڵات سیاسى وه یه‌ى سه‌رزه‌مین، ئاڵشت بوین چین و ڕه‌گه‌ز ڕیشه‌یى و ڕاسه‌وکردن زووان له ئه‌و سه‌رزه‌مینه بایس بویه. ئمڕوو شوونپاى کاریگه‌ر جى وه‌جى بوین ده‌سڵات له خوه‌رهه‌ڵات قه‌ڵمڕه‌و ئیمپراتۆرى ماد وه ڕووشنى دیاره و تویه‌نیم بوینیمه‌ى. وه چه‌واشه‌وه و له به‌شى له خوه‌رئاواى سه‌رزه‌مین ماد، ئه‌و بنیایه‌یله هه‌ر ئه‌و جووره مه‌ننه و ده‌س نه‌خواردنه.
فره له تاریخناسه‌یل وه‌ناوبانگ وه یه باوه‌ڕ که‌ن، کورد ئمڕوو نه‌وه‌یل ماد دویه‌که‌ن. ئه‌گه‌ر کورد نه‌وه‌ى ماد نه‌ون، ئمجا چه هاتیه وه سه‌ر نه‌ته‌وه‌ى ئه‌ى قه‌ره کویه‌نه و ده‌سڵاتدار و ئه‌ى هه‌مگه خێڵ و هووز و تایفه و قه‌بیله و تیره‌یل جوورواجوور کورده ک وه یه‌ى زووان ئیرانى و جیا له زووانه‌یل تره‌ک ئیران قسیه که‌ن، له کوو هاتنه؟(مینۆرسکى1973)
ئمڕوو نیشته‌جییه‌یل ئه‌ى به‌ش له مادسان کوێنه، کوردن ک نه‌وه‌یل میدى یا ماد وه هساو تیه‌ن. وه ڕاسى وه‌ر له‌وه‌گ بویشیمن زووان کوردى هه له بنه‌ڕه‌ته‌و دویایى جیق دان و باڵ و په‌ڕ گرتن و کامیل بوین زووان مادیه؛ تویه‌نیمن وه جوور تریش ڕاى به‌یمن؛ بێگومان، نه‌خه‌یر! ئه‌را یه‌گ ته‌مامى به‌ڵگه و سه‌نه‌ده‌یل تاریخى ک زانایه‌یل - ته‌نیا وه مه‌به‌س کار زانین- شییه‌و کردن و ئانالیز و له‌یه‌که‌ودان کردنه؛ تا ئینگه ئه‌ى ڕاسییه ڕووشن و ئاشکار کردنه؛ زووان کوردى ئمڕوو پاشمه‌نه و نیشانه‌ى وه که‌ماڵ ڕه‌سین زووان مادى دویه‌که له ناو خوه‌ى دێرێ. هه‌ر ئه‌و جووره‌گ زانیم، زووان یه‌ى سۆژه یا باوه‌تى سۆسیالیته یا جه‌مگاییه ک وه ئه‌ساس چوارچێوه‌ى دیارى خوه‌ى ئاڵشت که‌ید؛ کامیله‌و بوود و گوڕ گرید و له ڕى کامیله‌و بوین خوه‌یشى له زووانه‌یل تره‌ک کاریگه‌رى یا ته‌ئسیر قه‌بووڵ که‌ید؛ وه خوه‌یشى کاریگه‌رى ئه‌و بان ئه‌و زووانه‌یله نه‌ى و جارێگیش له بگیر و بووه‌ن خوه‌ى له ناو چوود و مرێ. زووان مادیش له ئه‌ى چوارچێوه ک هاوردیمن، جیاواز نیه و له ته‌مامى زووانه‌یل ک وه پێشتیوانى قووه‌ت سیاسى له قه‌ڵه‌مڕه‌و ماد زووان ڕه‌سمى بوینه، ته‌ئسیر گرتنه و ته‌ئسیریش نانه و تا ئمڕوویش وه زنێ مه‌ننه. وه تایبه‌ت زووان پارتى(فارسى: په‌هله‌وى ئه‌شکانى)، ک وه ڕاى زووانناسه‌یل وه‌ل زووان مادا له ڕزار زووانه‌یل باکوور خوه‌رهه‌ڵات، له بنه‌ماڵه‌ى زووان ئیرانى جى گرن؛ فره‌تر له زووانه‌یل تره‌ک وه زووان مادى ته‌ئسیر نانه و ئمڕوو شوون پاى ئه‌ى ته‌ئسیره‌یله له زاراوه‌ى ئایینى زووان کورد، که‌فیده وه‌ر چه‌و و دوینیه‌ێد.
هاوزه‌مان وه‌ل ڕمیان و له‌ناوچێن ئیمپراتۆرى ساسانى و بڵاوه‌و بوین ئیسلام له کوردسان، وسانیگ نوو ئه‌را زووان کوردى وه دى هات - له‌جاى تره‌ک باسى که‌یم- ته‌نیا کێشه ها له‌یره ئیمه له زووان مادى له دویاییه‌یل ده‌وره‌ى ساسانى به‌ڵگه‌ى نویسیاى له ده‌س نه‌یریم تا وه مویشکافیه‌و له باوه‌تى ڕاى و باوه‌ڕ خوه‌مان باریمه زووان. وه‌لى ئه‌ى باوه‌ته نیه‌وده سه‌به‌ب وه ک نه‌تویه‌نیم بویشیمن: ئه‌ى زووانه له ئه‌و زه‌مانه زووان مادى بویه. وه نسبه‌ى زووان ئه‌و سه‌رده‌مه ک وه پێ نویسیایه و وه‌تنه، له ده‌وران ده‌سڵاتدارى ئیمپراتۆرى، له درێژى 1300 ساڵ ده‌س نه‌خواردگه‌و وه ده‌ژ مه‌نیه‌سه‌ى. وه ئه‌ى نسبه‌یشه ک زووان پارسى پێشکه‌فتیه و وه زووان ده‌رى/ پارسیک هاتیه‌سه جاى و ئاماده‌بوین و ته‌واناى یه گرتیه ک زووان پارسى ئینگه له لى جیاوه‌و بووت؛ وه ئه‌ى نه‌تیجه ڕه‌سین زوییه تویه‌نیم بویشیم : زووان مادى هه‌م پێشکه‌فتیه و ئه‌ى ئاڵشت بوین و گۆێریانه، ده‌س بردیه‌سه ناوى، زووان کوردى له لى که‌فتیه‌سه‌و ده‌یشت.
هیمان نیمه‌ى یه‌کم سه‌ده‌ى 7 زایینى ئه‌و سه‌ر نه‌چوید، ئایین ئیسلام و له‌شکر موسه‌ڵمان وه قه‌ڵمڕه‌و ساسانى ڕه‌قنه کرد و پێشت چه‌ن ساڵ باعیس ڕماننى بوى. بڵاوه‌و بوین ئیسلام له به‌شێگ له‌ى ئیمپراتۆریه له هه‌ر سویک و وه‌ریگه‌و بنووڕیمه پێ، ده‌وران تازه‌ى له ژیان مادى و مه‌عنه‌وى ئه‌را مه‌ردم وه‌ل خوه‌یا هاورد. ته‌واناى سیاسى وه‌رین ک وه چوارچێوه‌ى جه‌برى و جیاوه‌و بوین و نفاق بیناى نریاوید، جى خوه‌ى دایه گه‌ورا زوورێگ ک له سه‌ر بنه‌ماى(وأمرهم شورى بینهم) دامه‌زریا و دروس بوى، دى دین زه‌رده‌شت، ک مۆغه‌یل ئه‌را به‌ڕه‌ژوه‌ندى خوه‌یان و خاوه‌نه‌یل زوور چه‌فتیه‌و کردوین، باوش خوه‌ى واز کرد ئه‌را دین تازه‌ى. ئه‌ى دین تازه دڵبه‌رى بوى ک عه‌ره‌ب به‌دوو و پادشایى قسیسانى ناگان له وه‌رایه‌وه‌ر یه‌ک. له نووڕسن زووانیشه‌و ئاڤێستا، ئه‌وه‌یشه ئاڤێستاى ک وه‌ر له 13 سه‌ده بویه، ته‌ئسیر قویلى له بان مه‌ردم و زووانیان داشتیه، خوه‌ى کیشایه‌ودویا و ئه‌ى ئه‌رک یا واجبه ئه‌را قورئان و زووان قورئانى وه جى هیشت.
دین ئیسلام بڕیگ ئه‌رک و فه‌رزه‌یل وه‌ل خوه‌یا دێرێد، موسه‌ڵمانه‌یل بایه‌سه ئه‌وانه هه چوین زه‌رووره‌ت دینى وه جاى بارن. ئه‌ى ئه‌رکه له دین وه‌رین(زه‌رده‌شت) نه‌ویه و له‌ى باوه‌ته‌و، مه‌ردم بایه‌ته ناوه‌یل ئه‌ى جووره فره‌زه‌یلى، له زووانى نوو بگرتان. هه‌ر ئه‌و جووره‌گ دوینیم ک گرتنه و ئینگه‌یش وه کارى تیه‌رن.
زووان دینى نوو ده‌نگه‌یلى وه‌ل خوه‌یا هاورد ک له زووانه‌یل ئیران نه‌دوینیانه، له یه گومانى نیه ک کوردى یا فارسى هاوده‌وران وه‌ل ده‌وره‌ى ئیسلامیا بویه. تا ماوه‌ى له وه زووان هاوردن و وه‌تن بڕیگ له ده‌نگه‌یل، هه چوین عه‌ره‌به‌یل، نه‌تویه‌نسنه بارنانه زووان. فارسه‌یل و فره‌ى له نه‌ته‌وه‌یل موسه‌ڵمان تره‌ک، هیمانیش هه‌م نیه‌تویه‌نن چوین عه‌ره‌به‌یل ئه‌ى ده‌نگه‌یله بچڕن یان بارنانه زووان. وه‌لى بڕیگ له شێوه‌زاراوه‌یل زووان کوردى، بێجگه ده‌نگ/ چ :dh/ ئه‌ى دویاى ده‌نگه‌یل وه خاسى تیه‌رنانه زووان. وه جووریگ ئه‌ى ده‌نگه‌یله وه ده‌نگه‌یلى له ده‌نگ ئه‌و زاراوه گووڕانه. ئاڵشتکردن و گووڕانن هه وه‌یه ته‌مام نیه‌ود، به‌ڵکوو بڕ تره‌کیش له‌ى ده‌نگه‌یله ک هان وه‌ل پیت و یا حه‌رف بڕیگ له واژه‌یل چوین(ک/K) یا (گ/G) کوردى وه پیت /ق:q/ عه‌ره‌بى و ده‌نگ زووانى ئه‌ى دین تازه هاوردیه‌سه کوردسان و جى وه جى بوینه‌و جى گرتنه. کوڵ و کوڵوڕ یه‌گ: بلاوه‌و بوین ئیسلام له به‌شێگ له قه‌ڵمڕه‌ویى ساسانى، ده‌فته‌ر ده‌وران پێشکه‌فتن زووانه‌یل ئیران لویلیداو و تا یه‌ک دو سه‌ده‌یش پێشت هاتن ئیسلام، زووان عه‌ره‌بى، زووان وه کارهاوردن و قسیه و ده‌نگ ئایین نوو بوى. وه جیاڵى زووان په‌هله‌وى، عه‌ره‌بى وه زووان ڕه‌سمى، دینى و وه‌تن کاروه‌ده‌سه‌یل و حاکمه‌یل سیاسى ئه‌ڵگه‌ردیا. وه‌لى دویاى یه‌یشه ده‌وران تازه‌ى ئه‌را له نوو جیقدان و گوڕ گرتن ئه‌ى زووانه‌یله(ئارى)، ده‌س وه پێ کرد.
گومان له یه نیه ک زووانه‌یل مه‌ڵوه‌ن به‌شه‌یل سه‌رزه‌مینه نووموسه‌ڵمانه له ره‌ونه‌ق خوه‌یان نه‌که‌فتن؟. ئه‌را یه‌گ زووان دیالۆگ مه‌ردم بوى، گوڕ گرتن و کامیل بوین خوه‌ى له هه‌ڵومه‌رج تازه‌ى ک هاتویگه‌و نواى، له سه‌را خوه‌ى داگرت. له ورایوه‌ر یه‌گ وسان و تویله‌و بوین، زووانه‌یل ئیرانى تا دویاى ده‌وره‌ى ساسانى و سه‌ره‌تاى ئاشکارا بوین ئیسلام. وه‌تنه‌یلى، له ناو خوه‌ى و له هه‌ڵومه‌رجیگ تازه و ده‌وره‌یگیش نوو، وه جوورواجوورى ئه‌ى زووانه‌یله له خوه‌رهه‌ڵات ئیران بویه مه‌مه‌ر یه‌گ زووان تازه‌ى(فارسى نوو) په‌یا بووت، ده خوه‌رئاوایش (کوردى) بایگه دى. هه‌ر کامیان شماره‌ى زاراوه و بن زاراواه دێرن. دویاى بڵاوه‌و بوین ئیسلام، فارسى نوو، زاراوه‌ى بوى ک له بنه‌ماى ڕیشه‌یل فره کوێنه‌ى خوه‌ى وه‌ل زاراوه‌یل تره‌کا ئامیخته بوى و ئه‌ى ئامیخته‌بوینه هه‌تا وه‌ر له ده‌وران ساسانییه‌یل ده‌س وه پێ کردویگ. فارس له کورد ئه‌را زینگه‌و بوین زووان خوه‌یان سوود وه‌رگرتن. ئمجا که‌فتنه جموجویل و ده‌س کردن وه نویسان کتاو. دیاره ک کتاو شاهنامه‌ى أبو منصورى - که خوه‌ى له ناو چێیه و ته‌نیا په‌یشرووێگ له لى ها له وه‌ر ده‌س – ئه‌گه‌ر ته‌نیا کتاو نه‌ود، کوێنه‌ترین کتاوه، وه زووان فارسى نویسیاس(346 کووچى- 927 زایینى) و له نابوودى و له‌ناوچیێن له ئه‌مانویه. کوێنه‌ترین به‌ڵگه یا سه‌نه‌د ده‌سنویس کوردى ده‌وره‌ى نوو چوارینه یا دو به‌یتییه‌یل بابا تاهیر عوریانه، ک سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى یانزه‌ى زایینى له هه‌مه‌دان ئینگه – هگمه‌تانه، پایته‌خت ماد - وه زاراوه‌ى باشوورى، وه‌تیایه. ئه‌ى چوارینه‌یله – بێ وه‌گ ئامانج یا هه‌ده‌فى ئه‌را نزیکه‌و کردن زووانیان وه فارسى گرتویگه وه‌ر- تا ڕاده‌ى ئاڵشتیان کریاس. وه سه‌ر یه‌وه‌و، له یه‌گ بابا تاهیر چوارینه‌یل خوه‌ى وه شێوه‌ى فۆڵکلورى- له ئه‌و ده‌ور وه ناونیشان فه‌هله‌وى(په‌هله‌وى، فه‌هله‌ویات یا په‌هله‌ویات) ناسیاس - وه‌تیه‌سان، هویچ جى گومانیگ نیه.
ئه‌را فێشتر ناسین فه‌هله‌وى تویه‌نیم وه‌تنه‌یل دوکتۆر موعین چوین به‌ڵگه و سه‌نه‌د پێشت وه پێیان بووه‌سیم، ک ئویشى: په‌هله‌وى،"فه‌هله‌وى مهر": 3000 گورانى وه‌تیایه وه یه‌کى له زووانه‌یل وڵات ئیران(جیا له زووان وه‌تن و ڕه‌سمى) وه یه‌ى وه‌زن له وه‌زنه‌یل عه‌رووزى یا وه‌زنى بڕگه‌سازى وه‌تیایه و به‌شێگ له وانه له قاڵب دو به‌یتیێن. په‌هله‌وى یا په‌هله‌ویات وه وه‌زنى تایبه‌ت و چوین گورانى خوه‌نیه‌ید و جاریگیش وه په‌هله‌وى و بازى جاریش ئه‌ورامه، ئه‌ورامه‌ن و ئه‌ورامه‌نانیان وه‌تیه. ئه‌ورامه‌ن(ئه‌ورامه‌نان) وه‌زنى کوێنه‌س له مۆسیقا و هه چوین به‌حر هه‌زج موسه‌دده‌سه ک له‌جێى وه پێ فه‌هله‌ویات وه‌تنه. شایه‌د ئه‌را گرتن ئه‌ى باوه‌ته ک، ئۆرمه‌نان، هه ئه‌و جووره‌ى فارسى(هه‌ورامه‌نان) کوردیه و وه‌ل واژه‌ى(هه‌ورامان) یه‌کێگه، زامه‌ت فره‌ى نیه‌تواید. هه‌ورامه‌نان - هه‌ورامانا = هور = ئامان(هاتنه) = ئان - وه‌خت ئه‌ڵاتن خوه‌ره. وه‌رده‌وام که‌ن و ئویشن: (به‌یانیان) بامدادان(شه‌وه‌کیان)، (ئیواران) وه‌خت نیمه‌ڕووه‌ودویا. هه‌م زانیم وه‌خت شه‌وه‌کى یا نیمه‌ڕووژ، یه‌کى له په‌نج وه‌ختى بویه ک زه‌رده‌شت ئه‌را نه‌زر و نماز، ناسه‌ى ک ئایین و ڕه‌سم تایبه‌تى ئه‌را خوه‌ى دێرێد و به‌شێگ له وه - ک چه‌ن جار دوپاته‌و بووت له ژێر تیه‌ریمه‌ى.
نمو هوره خشه ایته اورود اسپایى! یانى نماز ئه‌را خوه‌ر ک تێژه و ته‌ک دره‌وشێ!
بێگومان ئه‌ى نه‌مازه هه چوین ته‌مامى راز و نیازه‌یل دین زه‌رده‌شتى وه‌ل موسیقاى تایبه‌ت ئویشیه‌ێد و وه ده‌نگ به‌رزیش خوه‌نیه‌ى. چمانى مه‌ردم (نوێژهر) یا (نماز هه‌ورامان) وه پێ وه‌تنه. دیاره ک دویاى بلاوه‌و بوین ئیسلام نه‌زر و نیاز له ره‌ونه‌ق که‌فتیه. وه‌لى نه‌وا(هه‌وا) و ئاواز و گورانى - له ناو مه‌ردم هیمان مه‌نیه - که‌م که‌م وه نه‌واى(گورانى) ئه‌ڵگه‌ردیاس و وه پێیان ئویشن فه‌هله‌ویات ئمانان. له ڕاى م (هوره) ک ئینگه یه‌کى له نه‌وایل و میلۆدیه‌یل ئاواز کوردیه؛ هه ئه‌و (هه‌ورامانان)ه به‌شێگ له ناو خوه‌ى گیردایه و ناوى چوین(ئه‌ڵاوه‌یسى) هه وه‌ى جووره ئاڵشت نه‌ویه. له زاراوه‌یل تره‌ک زووان کوردى نوو تا سه‌ده‌یل 17 و 18 سه‌نه‌د و به‌ڵگه‌ى نویسیاى وه جى نه‌منیه و هه‌ر چ هه‌س، فۆڵکلۆره. بێجگه له یه‌گ گوزه‌یشت زه‌مان، وه‌تن دهم وه دهم ئاڵشت و ئووڵشتى له ناویان دروس کردیه و ڕه‌نگ بنمایه‌ى خوه‌یان له لێیان سڕیاسه‌و، ک ئینگه ڕه‌نگ زووانى دیارى وه خوه‌یان گرتنه. له بنمایه‌یل دروسکه‌ر فۆڵکلۆر ئه‌وه‌گ ئاڵشت نیه‌ود، جه‌وهه‌ریه و تا وه‌ختى ک نویسیه‌ید، شکڵ و ڕیختى وه گیشتى ده‌س ئاڵشت خوه‌ید و وه ڕاسیش هه‌ر له‌ى بووته‌سه ک زووان کوردى له زاراوه‌یل و وه‌تنه‌یل تره‌ک خوه‌ى له سه‌ده‌ى سه‌ره‌تایى ئیسلام، چێشتى ئه‌و ده‌سمان نیه‌ید. بارووه‌زع ئینگه‌ى زووان کوردى، له ئه‌نجام بڕیگ هووکاره‌یل و فاکته‌ر سیاسى و جه‌مگایى و دینییه. وه ڕاى م ئاخرین فاکته‌ر(دین) له گێشتیان کاریگه‌ریى فره تر بویه؟. ئه‌را یه‌گ دویاى بڵاوه‌و بوین ئیسلام له کوردسان، کورد وه حه‌دى وه دین و ئایین نوو عه‌لاقه نیشان دا، ک زانایل کورد، ته‌مام تواناى خوه‌یان ئه‌را فامین و یاى گرتن و گوڕ داین وه ئایین ئیسلام وه کاربردن و ده‌س له هه‌موو چێشت شوورتن. دیاره ک ئه‌ى کاره مه‌به‌س و ئه‌نگیزه‌ى فره وه قووه‌تى تواید؛ شییه‌و کردن و له‌یه‌کادانى، ئه‌رک یا واجب زانایل علم یا زانین تاریخه. وه‌تیم ک دوبه‌یتییه‌یل بابا تاهیر، کوێَنه‌ترین به‌ڵگه و سه‌نه‌د نویسیاى کوردى وه ده‌س هاتى، هساو بووت. وه‌لى وه ڕاسى ئه‌ى جووره به‌ڵگه‌یلى ئه‌را نه‌مه‌نیه‌سان و له ناو چێینه؟