ئێڵ سوره‌میرى(سورخه مهرى) له ئێله‌یل کوینه‌یله ک سهده‌یل وه‌رجله ئیرنگه له ناوچه‌یل له پارێزگاى ئیلام تا به‌شێگ له عیراق ژیانه. ره‌چه‌له‌ک و باوگ و باپیران ئه‌ى ئێڵه دوانزه سه‌ده وه‌رجله ئیرنگه بوینه‌سه شیعه و ئشق عه‌لى و مناڵه‌یلێ له دڵیان جى گرتیه.
له ره‌وایه‌ته‌یل جوورایجووى وتیایه ک بڕێ له پاشمه‌نه‌یل ئه‌ى ئێڵه هیمان له چوارچوو تیره‌یل بڵاوبوى له بڕێ له ناوچه‌یل خوه‌رئاواى ولات ئیران ژیه‌ن.
خه‌یمنه‌و هویر ک لوڕه‌یل چوى ئه‌و دویاى ئیرانیه‌یل وه‌ل قه‌بول کردن ئسلاما، به‌شێ له فه‌رهه‌نگ کوینه باوگ و باپیرى خوه‌یان ک سه‌ر وه ئایین زه‌رته‌شت بویه، ئاڵشت کردنه. وه‌لى وه سه‌ر یه‌یشه‌و بڕێ له باوه‌ته‌یل فه‌رهه‌نگ کوینه‌ى خوه‌یان هیمان ئه‌ڵ گرتنه.
له‌یره ئه‌وه‌گ له مه‌قاله تیه‌ید وه قه‌له‌م ئه‌حمه‌د لوتفیه ک باردۆخ ئێل سورخه مهرى له درێژى میژوو و کولى ناسه‌ى وه‌ر شییه‌و کردن.
ئێل یا خڵ سوره‌میرى(سورخه مهرى) یه‌کێ له ئێڵه‌یل کوینه ئیران له خوه‌رئاواى ئه‌ى ولاته بویه ک هه‌کایه‌تێ ئه‌ڵاجه‌و وه‌ل مه‌ته‌له‌یل فره‌ى له بانیان هه‌س. ئه‌گه‌ر بویشم: ئێڵ بڵاوه‌ى وه‌ل بڕێ ده‌سه‌یل نادیار له ژێرباڵێ بویه، شایه‌د ئه‌وقه‌ره وه بێ ریا نه‌چویمن.
چوین که ئه‌ى ئێڵه کوینه ریشگداره‌و وه مه‌مه‌ریه‌ل سیاسى و جه‌مگایى و فه‌رهه‌نگى ئه‌را مه‌نن خوه‌ى بویه‌سه ده‌سیل بویچگ بویچگێ و له هه‌ر ناوچه‌ى(شار-ئابادى- خه‌ڵ) هه که‌م که‌م سى یا سه‌د بنه‌ماڵه‌یان ژیان رووژانه‌ى خوه‌یان گرنه‌سه‌و وه‌ر.
بڕیگ ئویشن: ئایه‌مه‌یل شوڕشى بوینه ک وه هاوکار ناره‌زاى بویه وه‌ل خانه‌یل وه تایبه‌ت له سه‌رده‌م والیه‌یل پێشکویه و پشت کویه واینه. وه هه‌ر شێوه ئه‌ى ئێڵه له نه‌هاوه‌ند(ناوچه‌ى حه‌مید وه‌ند)، له کوهده‌شت(تنگاسیاو)، لوڕستان(ئه‌ڵشتر ده‌وروه‌ر نویرئاوا)، ده‌ڕه شار شاباد، گیه‌لان، ئیلام، چه‌مچه‌ماڵ، له ده‌روه‌ر کرماشان، خانه‌قین، زربایته، عه‌لى غىربى و عه‌لى شه‌رقى عیراق و ته‌ناته له سصه‌رده‌م که‌ریم خان زه‌ند بریک له‌لێان چێنه ئه‌را فشاى شیراز و له ده‌روه‌ر خوۆزستانیش بڵاوه‌و بوین.
مه‌مه‌ر ناونان سوره‌میرى:
1- سورخه مهرى له ئه‌و باوه‌ت ک وه سویره‌میرى ک(سوره مه‌هدى وه پیانیش ئویشن، وه‌ى مه‌مه‌ر بویه ک یه‌کم که‌سه‌یلێ بوینه ک وه مه‌زهه‌ب شیعه گه‌ره‌ویانه‌و وه‌ل بڵاو بوین شیعهه‌ى عه‌له‌وى له خوه‌رئاواى وڵات وه‌ل بڵاوه‌و بوین صوفگه‌رى و دوس بوین وه‌ل ئاڵ به‌یتا، ئه‌و جووره مه‌ردمێ بوینه ک له ناو مه‌ردم ئاسایى و تایبه‌تا جى خاس خوه‌یان داشتنه.
وه جوورێگ تا ئمڕوویش برێ له ده‌وریشه‌یل باوه گه‌ورا سه‌ید ئبراهیم کور موساى کازم(ع) هیمان گورزکه‌ل(ezrog elak) باوه گه‌ورا له مال خوه‌یان ئه‌ڵگرتنه‌و مه‌ردم ئاوایى سوره میرى له ده‌ره‌شاریش تا په‌نجا سال وه‌رجله ئیرنگه‌یش، ئه‌ى ره‌سمه ئه‌ڵگرتن گورز چه‌رمگێ ک سۆمبڵێ له لایه‌نگر له ئه‌ى ئیمامزاده‌ى گه‌ورا بویه، فره قه‌در ئه‌راى دانانه و رێزێ گرتنه.
2- سورخه مهرى له‌ى باوه‌ته وه پێ وتنه سوره میرى ک باوه‌گه گه‌وراى ئه‌ى مه‌ردمه زرخه‌رید و له خوڵامه‌یل و لایه‌نه‌ه‌ریل فره سه‌رسه‌خت ئمازاده سه‌ید ئبراهیم کوڕ موساى کازم مه‌یشوور وه باوه گه‌ورا بوینه.
مه‌زار پاک ئه‌ى ئمامزاده ک وه پیر و مورادوه‌خش سوره‌میرى ناوده‌کردیه ها له ئاوایى ته‌شکن نویرئاوا له لوڕستان. و قسیه‌ى رالینسۆن هان باکوور خوه‌رهه‌ڵات کیوه باوه‌الین ک دوولیگه‌و مه‌رکا باوه گه‌ورا ها له‌وه‌رو یه‌کێ له پیرۆزترین جییه‌یل لوڕیتان دانریه‌یدو سه‌د تره‌ک له هاتن سه‌ید ئبراهیم کور موساى کازو وه ناوچه‌ى پشتکو یه‌سه ک ده‌وریشه‌یل ئه‌ى خێڵه شعره‌یلێ وه پێا وتنه:
1- یا باوه گه‌ورایا شاى دالاهۆ
2- برام چییه جه‌نگ زوور بیته بازۆ
3- یا باوه گه‌ورا! گه‌ورا پیره‌یل
4- بره‌س وه داد ژار و فه‌قیره‌یل
5- یا باوه هناى یى ده‌لیاى نیله
6- موسه‌لمان ژ ده‌س کافر زه‌لیله
7- پا بنه وه رکاو ئه‌سپ سفیدت
8- هه‌رکه‌ت بکه له‌ه ماواى زیدت
5.یا بابای هنای یه دلیای نیله
6.مسلمان ژدس کافر ذلیله
7.پا بنه رکا و اسب سفیدت
8- هه‌رکه‌ت بک له ماواى زیدت
9- به‌رگ نویرانى بکیش ئه‌ى سه‌ر
10- موجز بهنه‌ما تو چى موجز حه‌یده‌ر
11- یا باباى هناى سه‌رکیش نشین
12- بزرگ هه‌ردوش ئه‌ى دوشمه‌ن بشین
3- گه‌وراو ریش چه‌رمه‌گه‌یل ئێل سورخه مهرى ک ل ده‌ڕه‌شار نیشته‌جین، ئویشن: ئه‌ى ئێڵه ک له جیل نه‌ورووزه عه‌لى سورخه مهرى وه هساو تیه‌ن ک له ئاخره‌یل سه‌ده‌ى یانزه‌هم وه مه‌مه‌ر زڵمێ ک والیه‌یل یا ناکووکى وه‌لیانا داشتنه، ناوچه‌ى پشتکو وه جى هیشتنه‌و هاتنه ئه‌را ناوچه سه‌یمره. یانه وه ئه‌ساس وته‌یل کوینه ک ئه‌رایان ده‌م وه ده‌م وتیایه ئویشن: سورخه مهره‌یه‌یل له جیل دویایى به‌هرام گورن. له سه‌رده‌م سه‌ید ئبراهیم کوڕ موساىکازم یانێ له سه‌ده‌ى دویم کوچى کووڕ یه‌ى پیره‌ژنى ک له ناوچه‌ى پشتکو(جبل یا زه‌رین ئاوا) ژیایه ک ئه‌رتش عه‌باسى و ئه‌سیرى به‌نه‌ى، له‌وه‌ره‌گ ئه‌ى کوور و داڵگه له په‌یڕه‌وه‌یل سه‌ید ئبراهیم کوڕ موساى کازم بوینه، که‌ۆوانوه‌گه په‌نا به‌یده ئیمامزاده ئبراهیم، ئه‌ویش ئمجا وه فۆرم بازرگانێ له ناوچه‌ى(ماژین یا ماجین) دراری و ته‌قیه‌یده سوپاى عه‌باسیا. ئمجا گووڕ ئه‌ى که‌یوانوه وه ته‌ڵاى قرمز سێند. له رووژه وه‌ره‌یلا دى بوونه سورخه مهرى. له‌یره ئیمه دو مه‌ته‌ل له‌و داستانه‌یله ک وتنه تیه‌ریم:
یه‌کم) چوین ک ئه‌ى کووڕ و جیله‌یل دویاى خوه‌ى له عه‌لوه‌یه‌یل سه‌رهشک وه هساو هاتنه‌و له وه جى مه‌نگه‌یل چه‌وه‌رێه‌یل مه‌هدى بوینه‌لإ وه پیان وتنه سورخه مه‌هدى ک هه ئه‌و سورخه مهرییه‌سه.
دویم) ئویشن: چوین ک داڵگ ئه‌ى کووڕه مهرى بویه، وتنه‌سه پێ سورخه کوووڕه مهرى، وه‌لى یه نیه‌تویه‌نید فره راس بوود، وه‌ته‌ى یه‌ک که‌م ئه‌و راست که‌ێد.
ئمجا هه له‌و سه‌رده‌مه ئه‌ى کووڕه‌و داڵگێ گه‌رویانه‌سه ئایین شیعه‌و وه توندى ته‌ام بنه‌ماڵه‌ى عه‌لى دوس داشتنه. یانه ئه‌و قه‌ر چنه ناو زاسنت ئایین شیعه‌و ئه‌و وتاره‌یل سه‌ید ئبراهیمه ک چمانێ پا نانه‌سه جى پاى گه‌ورایل.
فره دوس داشتن و خوه‌ش تواسن بنه‌ماله عه‌لى(ع)، ئه‌وانه ئاگرییه‌و سویره‌و کردو له مهر عه‌لى ناوده‌نگ ده‌ر کردنه‌و وه زووان ناخوه‌یىش ئه‌ى جوور ئێڵێ ک فره ئاشق عه‌لى بوینه وه سویره‌مهرعه‌لى ناو ده‌رکردنه.
وه یه‌قینه‌و تویه‌نیه‌ید بویشیه‌ید ک ئێڵ یا خڵ سورخه مهرى که‌م که‌مه‌گه‌ى هه‌زارو دویست ساڵه شیعه‌ن و به‌شێ له ده‌وریشه‌یل و لایه‌نگه‌ره بنه‌ماڵه‌ى عه‌لین.
ئه‌وه‌گ له وته‌یل ریش چه‌رمه‌گه‌یل سورخه مهرى ده‌رکه‌فید یه‌سه ک ئه‌ر که‌س و ته‌مام قوه‌مه‌یلێ وه ده‌س ئیمامزاده سه‌ید ئبراهیم(باوه گه‌ورا) هاتنه‌سه باوش ئایین شیعه. ئوه‌ى خێڵه یا ئێڵه وه هوکاره یه ئاشنا بوینه وه هویر شیعه‌یا له وه‌رایوه‌ر سته‌مکاره‌یل وسانه‌و ئمجا ده‌س کردنه‌س کووچ کردن یا یه‌گ بڵاو بوینه.
وه ئه‌ساس وته‌یل جافر خیتاڵ نویسه‌ر ئیلامى و هه‌ر وه‌یجوور له وه‌رچه‌و گرتن کتاوطئیلام و ژیار کوینه‌ط ک وه قه‌ڵه‌م ئیره‌ج ئه‌فشارس سیستانى نویسیایه، دسه‌ڵاتداره‌یل ئاخره‌یل صه‌فوى و له بدایه‌ى زه‌ندیه‌یل، فره زلم کریاسه نیشته‌جییه‌یل پشتکو ئیلام، له سه‌رده‌م شاهوریدخان دویم و کووڕه‌ى ئسماعه‌یل خان والى بری له ئێڵه‌یل و خێله‌یل شوڕشى له‌وره واینه. یا ئه‌و جووره‌گ عه‌لى مه‌حه‌مه‌د ساکى له کتاو‘‘جوگرافیا و میژوو لوڕستان‘‘ نویسایه: ئسماعه‌یل خان والى، پیاو بێ باک ونه‌تری و تنن خوو و فره ئازا بویه. له سه‌رده‌م ئه‌وى، برێ له خێڵه‌یل له‌ى ناوچه بار کردنه. له وانه خڵ دلفانه ک وه مه‌مه‌ر گه‌ن ره‌فتارى کووره‌یل ئه‌وى، لوڕستان وه جى هێشتنه‌و چینه ئه‌را چه‌مچه‌ماڵ(ساکى ل355).
4- ریشه و دویدمان سورخه مهریه‌یل: بڕێ ئویشن سوره‌میرى پشتیان ره‌سێد وه سه‌رى گه‌رى و له پاشمه‌نه‌یل به‌هرام گور ساسانین. له وه‌ر ئه‌وه که ئه‌وسا مهر و ئاناهیتا په‌ره‌سینه ئه‌ى ناو نریاسه بانیان. بڕ تریش ئویشن: باوگه گه‌ورایان ئه‌ى ئێڵه سورخه(سوره) ناو داڵگێ مهرى بویه. هه وه‌ى مه‌مه‌ریشه وه ناو داڵگیانه‌و مه‌یشووره‌و بوینه. یانێ سوره‌ئى(سورخه‌ئى) ک کوڕ گه‌وراى مهرى بویه و له زووان له‌کى سوره(سویه‌رکار مهرى) یا له ناو حه‌سه‌نوه‌نده‌یل هێمانیش فره که‌س هه‌ن وه ناو داڵگیان مه‌یشوورن.
5- بڕ تریش سورخه مهریه‌یل له دویاى مه‌نه‌یل سه‌رخاو عه‌یار یا به‌نى عه‌یار یه‌کێ له حاکمه‌یل و گه‌ورایل ئاڵ حه‌سه‌نوه‌یه که وه‌رجله ئه‌تابه‌که‌یل له ناوچه‌ى پشتکو وه قوه‌ت بوینه ره‌سننان. چوین که ئاڵ حه‌سه‌نه‌ویه و به‌نى عه‌یاریش له حاکمه‌یل شیعه‌ى ناوچه‌گه بوینه. له لاى تریشه‌و وه خاتر ئه‌ى گه‌ورازایه بوینه وانه له پشتکو ئیلام سایه میرى یا سوره‌میرى ناویان بردنه. چوین ک لاناو میر له پشکو وه تایبه‌ت له زه‌رین ئاواى ئیلام و مهران وه سه‌رداڵ یا گه‌پ وتنه.
خیتالیش له کتاو«اقوالی درباره ایلات و عشایر استان ایلام» نویسایه: تیره‌یل بنه‌ڕه‌تى یا په‌له‌یل راسگانى ک له سه‌ریانه میر یا سه‌رداڵ ک بڕی ئویشن له ناو کورده‌ماڵان و تایفه بویه، ئاڵشت بوینه وه تۆشماڵ.
جى راسگانى سورخه مهریه‌یل
ئه‌وه‌گ دیاره جى راسگانى ئه‌وان ها له ارێزگاى ئیلام له خوه‌رهه‌ڵات عیراق و پشتکو ئیلام و ده‌روگرد پارێزگایل خوۆستان و کرماشان و هه‌مه‌دان و لوڕستان. وه مه‌مه‌ر زڵمه‌یل بڕی له‌ه حاکمه‌یل خوه‌ماڵى و له لاى تریشه چوین ک ئه‌ى تایفه یا ئێڵه مه‌ردمان دادخواز بوینه و ئه‌و ژێر بار زوور نه‌چێنه‌و ئه‌را رزگار بوین له ته‌یوه‌ت حاکمه‌یل له ناوچه‌یل جووراى جوور وه شیوه‌ى ده‌سه ده‌سه‌یل بویچگ بڵاوه‌و بوینه.
ئه‌را یه‌گ ئه‌ى مه‌تله‌و جافه‌ر خیتاڵه سه‌راسه‌و بکه‌یم ک وتیه: سوره میره‌یه‌یل له نیشته‌جییه‌یل کوینه له سه‌رزه‌مین پشتکویه‌ى ئیلامن ک وه‌رجله ئیرنگه هه له زوییه‌و ه‌ل ناوه‌چه‌یل زه‌رین ئاواى ئیلام تا ره‌سیده زورباتیه‌ى عیراق نیشته‌جى بوینه. وه‌لى که‌م که‌م وه گوزه‌یشت زه‌مان له ناو چێنه‌و وه شیوه‌ى گروویه‌یل بڵاوه‌و بوى له ئیلام و ده‌ڕه‌شار(ماداکتور)، کوهده‌یشت لوڕستان، فه‌ساى شیرالإ نه‌هاوه‌ند، هه‌رسین، چه‌مچه‌ماڵ، ئه‌ڵشته‌ر، شاباد و کرماشان ژیه‌ن.
مه‌مه‌ر له ناوچێن ئێڵ سوره‌میرى:
هه‌رچه‌ن وه زووان هاوردن له ناوچێن دروس نییه و وه کاربردن بڵاوه‌و بوین خاستره، وه‌لى جافه‌ر خیتاڵ مه‌مه‌ر له ناوچێن ئێڵ سوره‌میرى وه‌ى ته‌وره باسێ که‌ێد: شایه‌د مه‌مه‌ر له ناوچێن ئه‌ى تایفه‌ى فره کوینه هه چوى ریزه‌وه‌نه‌یل، هه ئه‌و دژایه‌تى و سه‌رنه‌چه‌مانن له وه‌رایوه‌ر والییه‌یل پشتکو یا نیان باج بویه ک له‌په‌ى، بویه‌سه مه‌مه‌ر بڵاوه‌و بوین و کووچ کردنیان. چوین ک مه‌ردم زه‌رین ئاوا وه ئه‌ى راسییه دگان نانه ک ته‌مام زه‌مینه‌یلیان له‌ى ناوچه هن تایفه‌ى سوره‌میرى بویه‌و بڕێ له مه‌رم میمه‌یش هه له وانن.
هه‌ر وه‌یجووره‌یش سڕ هنرى راولینسۆ سه‌رخامرى(سورخه مهریه‌یل) وه نه‌قل کردن له میرزابه‌گ موباشر والىلإ به‌شێ له تایفه‌یل سه‌ر وه هلێران هاوردیه که له سه‌رده‌م(1836 زاینى) دویست بنه‌ماڵه بوینه و له پاچه‌ى کویه‌یل هلێران نیشته‌جى بوینه‌و بڕ پانصه‌د تومه‌ن باج به‌ش سورخه‌مهریه‌یل(سه‌رخامرى) بویه.
ئه‌ڵبه‌ت ئه‌ى تایفه‌یل عوسمانه‌وه‌ن، جه‌لالوه‌ن، داچیوه‌ن، باڵاوه‌ن، سه‌رخامرى، له‌و سه‌رده‌مه به‌شێ له کرماشان بوینه. پانصه‌د سه‌رباز له خزمه‌ت حاکم ئه‌وه‌ره داشتنه. ئه‌ڵبه‌ته یه‌یشه بویشیمن ئه‌گه‌ر باڵاوه‌نیش ک له پاشمه‌نه‌یل به‌هرام گوڕن، به‌شێ له ئێڵ په‌خش و په‌ڵاو بوى سورخه مهرى وه هساو تیه‌ن و وه شومار سورخه مهریه‌یل باریمانه هساوه، وه گشتى سێ سه‌د بنه‌ماڵه بوینه.
باوه‌ڕ یه‌دلاخان عه‌لوى له باوه‌ت په‌خش و په‌ڵاو بوین سورخه مهریه‌یل:
ئه‌وه‌گ له دیدار مانگ فه‌روه‌ردین ساڵ 1371 خوه‌رى خوه‌م وه‌ل یه‌دلاخان کوڕ غولامره‌زاخان کوڕ حوسه‌ین قولى خان والى پشتکو هاته ده‌سم یه بوى: فێشتر زه‌ویه‌یل سورخه مهریه‌یل له لاى باوگه گه‌وراى وه ناو حه‌سن خان والى له گه‌ورایل سورخه مهریه‌یل سه‌نیایه‌و تاپویشیانیش هه‌سه‌ى. له لاى تریشه‌و یه‌کێ له گه‌ورایل سورخه مهریه‌یل وه ناو نه‌ورووز ک باوگ گه‌وراى دو تیره حوسین و حه‌سن له دره‌شار و ده‌ور ئیلام ژیایه له ساڵ 1100 کووچى، قه‌ور ئیمامزاى ناصردین له زه‌رین ئاواى دڵڕان خاسه‌و کردیه. یه‌دلاخان ئویشێ: خوه‌ى خوه‌ى سان نویساى له باوه‌ت خاسه‌و کردن ئه‌ى ئیمامزاده وه ده‌س نه‌رووز سورخه مهرى دیه‌و خوه‌نسیه‌سه‌ى. ئه‌ڵبه‌ت له سال 1372 خوه‌رى ئه‌را زیاره‌ت ئیمامزاده ناصردین چێمه زه‌ریان ئاوا ک مه‌مه‌ر خاسه‌و کردن ئه‌ى جى پیرۆزه نه‌تویه‌نسم ئه‌ى سان نویسیایه بوینه‌مه‌و. یه‌دلاخان والى له باوه‌ت تره‌و توین بوین تایفه‌ى سوه‌رخه مهرى ئویشێ: سورخه مهریه‌یل تایفه‌ى گه‌ورا له پشتکو ئیلام و لوڕستانن ک مده‌ى و مده‌ى داره‌کى و خوین که‌فتیه‌سه به‌ینیان و وه مه‌مه‌ر ئه‌ى ناکووکیه‌یل کووچ کردنه.
تایفه‌یل و تیره‌یل سه‌ر وه ئێڵ سورخه مهرى:
ریزه‌ون، عالیبه‌ینیگى و سوره‌میرى له کوینه‌ترین نیشته‌جییه‌یل ئیلام و پشتکو بوینه ک سه‌نه‌ده‌یل وه‌رچه‌و میژویى گشتى وه کوینه بوین نیشته‌جى بوین سورخه مهره‌یه‌یل وه‌رجله تایفه‌یل تره‌که. تا ئه‌وره‌گ سان نویسیاى له رێ چه چه‌نگوڵه له نزیک سنوور ئیرن و عیراق ک هن که‌سێ وه پاشناو ریزه‌وه‌نه، خوه‌ى سه‌ر وه تایءفه‌ى سورخه مهرى ناسنێد. وه کوڵى تایفه‌یل وتیره‌یل ئێڵ سورخه‌مهرى وه جووره‌ن:
1- تایفه مه‌ڵخه‌تاوى: ئه‌ى تایفه له تایفه‌یل کوینه نیشته‌جى بوى له مهران وه هساو تیه‌ن و تیره ناصر ک کوینه‌ترین تیره نیشته‌جى بویى له مهران وه هساو تیه‌ن له تایفه‌ى سورخه مهرىن که له‌ى ناوچه نیشته‌جى بوینه.
2- تایفه‌ى په‌نج سوین: پێکهاتیه له دو تیره‌ى په‌نج سوین و کلاوپیه‌ن. فره له‌لێان له ئاواییه‌یل چاله‌سه‌را، مه‌هدى ئاوه‌ى بانقه‌ڵان، هه‌فت چشمه‌ى فاتمیه سه‌ر وه ئیلام و چه‌ماو لوزن سه‌ر وه ناحیه‌ى سالح ئاوا له ئه‌ى ئێڵ کوینه وه هساو تیه‌ن.
3- فره له تایفه‌یل دڵڕان و مهران وه تایبه‌ت مه‌ڵکشاى و مه‌یمه‌ئى و زره‌ین ئاوایه‌ل بێجگه له سه‌ید، فێشتریان پشتیان وه ساسانیه‌یل و به‌هرام گوڕ ره‌سێدو یانه سوره میره‌یلێ بوینه ک ئمر له چوارچوو تیره‌یل کاوه‌رى، مه‌یمه‌ئى، باپیره‌وه‌ن و..تد هه‌سان.
ئه‌را یه‌گ ئه‌ى مه‌تڵه‌و به‌سڵمیه‌ید وه شوونه‌واره‌یل پشتکو وه تایبه‌ت قڵاى فه‌رود، قڵاى ماشاب، قڵاى شه‌هاق، به‌هرام، کهنه چه‌م، که‌ڵات(له باکوور خوه‌رئاواى ئاوایى حازرمیل)، ماڵ به‌هرام، ته‌مام شوونه‌واره‌یل دڵڕان، ئاودانان و زه‌ڕین ئاوا، گشتیان یه ره‌سن ک کوینه بوین ئه‌ى ناوچه له شوون پاى ساسانیه‌یله‌و تا ئیرنگه دیاره.
مه‌مه‌ر تره‌ک ئیران بوین ئه‌ى جوور ناوه‌چه یه‌سه ک هه‌ر له سه‌رتاى ئسلامه‌و وه سه‌ر یه‌گ په‌روباگه‌نده‌ى به‌نى ئومیه و به نى عه‌باس بویه، وه‌لى مه‌ردم زیره‌ک ئیران تویه‌نستنه وه په‌یا بوى سورشتى ئسلام شیعه چنگ بکوتن و وه سه‌ر هه‌ق بوین ئاڵ به‌یت(ع) په‌ى بوون. یه له وه‌ختێ بویه ک مه‌ردمه‌یل هاوسه‌رده‌میان له ناوچه‌یل خوه‌رئاواى عه‌ره‌و و عه‌جم له په‌ى بردن وه ئه‌یجووره چشتێ ناتوان بوینه.
4- له تایفه‌ى مه‌میه‌ون، تیره‌ى کاکاعه‌لى له سورخ مهریه‌یلن.
هه‌ر وه‌یجووره‌یشه بڕی له کوردیل شایه ساسانى وه مه‌مه‌ر شیعه بوین ئه‌وان و دوس داشتن ئاڵ به‌یت وه کورده‌لى ناو ده‌رکردنه.
5- تایفه‌ى قه‌ته‌به‌ین له رز تیره‌یل قوته‌به‌دین و خه‌لیل وه تایبه‌ت تیره مه‌یا و ریشه‌ى تیره نورى(سند)یش له تایفه‌ى سوره میرین.
تایفه‌ى مه‌یمه و تیره‌یل هه‌واس و مه‌لیک و ئادینه‌و قواى(قه‌رجه) له‌ه سوره‌میره‌یلن ک له‌که میر و سایه‌میر کاکه‌لى و برامسین هه به‌شێ له ئه‌ى ئێڵه وه هساو تیه‌ن.
7- تایفه‌ى بازگیر تیره خه‌ربزانى ک ئه‌ى تیره هه پیکاهایته له تخوماره قوربانى، مهرابى و عه‌یدى. له خوه‌ماڵیه‌یل کوینه ئه‌ى ناوچه‌ن ک له قه‌دیم به‌شی له تایفه‌ى شه‌هلاروه‌ن بوینه‌و له ئه‌ساس له دویامه‌نه‌یل ئێڵ سوره‌میرین.
8- تایفه‌ى عالى به‌دره، تایفه‌ى موغه‌یله(موغیره)، تایفه‌ى سنڵ(سنڵى)، تایفه‌ى باتولى وه برێ ئویشیه‌ید ک به‌شێ له تایفه‌یل گه‌ڵال زیڕىن و بڕێ هانه سه‌ر ئه‌ى باوه‌ڕه ک ئه‌ساس ئه‌وان ئه‌ڵگه‌ردیگه‌و سورمیرى.
9- فره له تیره‌یل مه‌ڵکشاى و خحوه‌ماڵیه‌یل نیشته‌جى کوینه دویامه‌نه‌ى له سوره‌میریه‌لن و شایه‌دیش له یه‌ک باوگه‌و گه‌وراى هاوبه‌ش بوون. هه‌ردن فره له که‌سه‌یل کووچوه‌ریش له جیه‌یلتره‌ک هاتنه‌سه ناو ئه‌ى ئێڵه.
10- بڕێ له تیره‌یل مه‌ڵکشاى له‌وانى خه‌یرشه، ساده‌میرى، هه‌وانه وه‌کوڵ، گه‌لگه و جومه فره له‌وه چوود ک له ئێڵ سوره‌میرى بوون.
11- ریشى تیره‌ى شه‌رف ک شوهان وه هساو تیه‌ن له تیره‌یل کوینه ره‌سن خاونه ناوچه و هساو تیه‌ن و ئه‌وانیش له سوره‌میره‌یلن و بڕێگ هانه سه‌ر ئه‌ى باوه‌ڕ ک ئه‌وانیش ئه‌ڵه‌وگه‌ردن وه ساسانییه‌یل.
12- له چه‌مچه‌ماڵ کرماشان و چاڵ زوڕد و مه‌حمودئاوا، ره‌گه‌زه‌یلێ له سوره‌میریه‌یل هه‌ن.
13- له‌ئاوایه وه‌رینه له ناوچه حه‌میدوه‌ن و له نه‌هاوه‌ند ک پاشناو سوره میرى و شه‌هرانى و سوره‌میلى دێرن و بڕێ له‌لیان له خاک سفێد تاران نیشته‌جین هه‌م له ئێڵ سوره‌میرین.
منابع:
1-«سفرنامه راولینسون»(از سرپل ذهاب تا خوزستان). ترجمه سکندر امان اللهی-صص 143 152.
2-«اقوال و روایات درباره ایلات و عشایر استان ایلام»جعفر خیتال-صص 154 157 158 182 207 256 257.
منبع:پایگاه فرهنگی لرویر
شورش شهباز/ مدتیست ما کوردها به عناوینی مختلف سرگرم بازیهای بهار عربی بودیم و نهایتاً هم دیدیم که بهار عربی چه در پی داشت!. !. بهار عربی که امید میرفت همچون سیلی بنیان کن تمامی خاورمیانه را درنورد، با موانعی برخورد کرد که تحلیل هر کدام از این موانع نیاز به مکاتب سیاسی گسترده ای دارد و در حوصله ی مقالی یا کتابی نیست و نمی توان آنرا گنجاند.
به هرحال، در حالی که خاورمیانه در سکوتی فرو رفته بود که باید سکوت قبل از طوفان آنرا نامید، خیزیشی به پا شد و... !.
در این بهبوبه و بدلیل بدراز کشیدن بهار عربی و سرخوردگی سیاسی از نتایج معکوس آن که حتی بزرگترین تئوریسینهای غرب که مدعیند، میز مخصوصی برای نقطه به نقطه ی جهان ایجاد کرده اند و تئوری سیاسی برای این نقاط خلق می کنند، در برابر رویدادهای آن انگشت بدهان ماندند!.
در کشاکش این بهار عربی، معضلی بنام سوریه پیش آمد. با کشتارها و دو دستگی تئوریهای مختلف از اهم آنان، تئوری اسلامی افراطی که پیشاهنگ آن تندروهای اسلامی می باشند، بر تمامی تئوریها و پراکتیکهای سیاسی چیره شد.
در این کشمکش عربی، فرصتی برای کوردهای سوریه ایجاد شد و تا حدودی توانسته اند، اتوریته ای بر مناطق کوردنشین خود در سوریه را ایجاد نمایند. حال سرنوشت این اتوریته ی خودگرانی به کجا خواهد کشید و سرنوشت آن چه خواهد شد، تفسیر و تحلیل آن بر عهده ی دست اندرکاران و سیاسیون کوردی که در سوریه هستند و رو در رو با تمامی حوادث قرار گرفته و بارویدادهای سیاسی دست به گریبان هستند، ارتباط خواهد داشت.
حال در همین برهه ی زمانی، بحث کوردهای ترکیه و مسئله ی حزب کارگران کوردستان افکار سیاسی را به خود مشغول کرد و بیشتر سیاسیون کورد به ویژه کوردهای ایرانی(شرق کوردستان) مشغولیتی ذهنی در این رابطه برایشان ایجاد شد!.
تمامی رسانه های جمعی بدین مبحث با شور و تابی خاص بدان پرداختند. تحلیلهائی را چه به شیوه ای منتقدانه و چه جانبگرایانه یا مداخله جویانه ارائه داده و آنرا مورد بحث و گفتگو قرار دادند.
البته داشتن تفسیرات و تحلیلاتی چه مغرضانه یا چه رقابت جویانه یا دم زدن از اینکه خبرگی و تبحری در سیاست منطقه ای و بین المللی و به ویژه سایر بخشهای کوردستان وجود دارد، چیز بدی نیست. ولی آنکه به وضوح دیده می شود، خموشی و سکوتی است که بدتر از قبل از بهار عربی و با برآمدن آفتاب بهار عربی در بین سیاسیون کورد که خود را طلایه دار مسئله ی کورد در ایران میدانند، دو چندان شدن این سکوت است. همانند طفره رفتنی یا گریزی یا نداشتن توان و قدرتی سیاسی، بجای پرداختن به مسئله ی که خواستگاه واقعی آنان می باشد، به اموری همچون تحلیل بهار عربی و اوضاع سیاسی کورد در سوریه و مسئله ی حزب کارگران کوردستان و رهبر این حزب و مقولاتی که هیچ ارتباطی با خواستگاه سیاسی آنان ندارد، پرداخته و بدین مقوله وارد شده اند.
آنکه اکنون دیده می شود و عیان است و نیازی به ایمائی بدان نیست، خلائی سیاسی می باشد که در کوردستان ایران وجود دارد. سایر بخشهای کوردستان هرکدام دارای شخصیتهای سیاسی در خور خود هستند و توانسته اند با هر وضعیتی، راهکاری برای احقاق حقوق خود ایجاد کنند و به سر منزل مقصود برسند. اما با عرض تأسف بسیار، در این بخش فراموش شده که آنرا کوردستان کهن می نامم، گوئی که خاکستری مردگی سیاسی بر روی آن پاشیده است و نشاط و تحرکی سیاسی را حداقل بنده نمی بینم. یااینکه بنده بدلیل بالارفتن سن و عینکی بر چشمان که مدتیست شکسته، قدرت دیدن این فعالیتها را ندارم. ولی بهر حال اگر دیدم ضعیف است، ولی گوشانی دارم که بشنوم!. اما بازهم با کمال تأسف چیزی نمی شنوم. فقط در بحث مسئله ی کورد، صدا و رنگ سه بخش از کوردستان عراق و سوریه و ترکیه را می شنوم و می بینم.
حال با چنین وضعیتی، بازهم به خودم نهیبی میزنم و با جوانانی که گهگاهی بنده رااز طریق صفحه ی فیس بوک مخاطب قرار میدهند، از سرخوردگی آنان و ناامیدی که به سیاسیون دارند، ذره ای می کاهم و در خلوت افکارم با تمامی انتقاداتی که در ذهنم همچون شکوفه هائی سلسله وار، میشکفند، به خودم دلداری میدهم و بدون برزبان آوردن انتقادی، می گویم: این سکوت در شرق کوردستان و ایران، بیانگر آرامشی قبل از طوفان است. امید دارم که خودم را نفریفته باشم و چنین ایده ای به حقیقت تبدیل گردد نه واقعیت!.
شورش شهباز/ در رسانه های کوردی اقلیم کوردستان عراق کشمکشهائی اخیراً بوجود آمده است. این کشمکشها بعد از سکته ی مغزی جلال طالبانی که بعنوان سهمیه ی کورد در جایگاه ریاست جمهوری عراق ایستاد، ابعاد دیگری بخود گرفت. در کشاکش مشکلات و مسائل معلق مانده در بین اقلیم کوردستان و دولت مرکزی عراق، علاوه بر عدم اجرای اصل یکصد و چهل قانون اساسی عراق که بندهائی از این اصل، به مناطق بریده شده از اقلیم کوردستان پرداخته است، اختلافات دیگری نیز بروز کرد. از این اختلافات می توان مسئله ی نفت و عدم تخصیص بودجه ی قوای پیشمرگه را ذکر نمود.
بحرانی سیاسی که بعد از بر سرکار آمدن کابینه ی جدید دولت عراق که نوری مالکی ریاست آنرا بر عهده دارد، آبستن کشمکشهائی سیاسی شد که گریبان تمامی عراق را گرفته است.
بحران سیاسی عراق حاصل نبود انسجام و وحدتی سیاسی است که بنام دمکراسی و دمکراتیزه نمودن صحنه ی سیاسی کماکان ادامه دارد و باعث به حاشیه راندن سنی مذهبان اقلیت در برابر اکثریت شیعه در عراق شد و با کلاه شرعی قوانین مبارزه با ترور(به ویژه ماده چهار این قوانین)، سیلی از دستگیریها بوجود آمد که حتی زنان و کودکان سنی مذهب از آن در امان نبوده و این موج دستگیریها تمامی اقشار سنی مذهب تا معاون اول ریاست جمهوری و بعد از آن وزیرانی سنی مذهب در کابینه ی مذکور را در نوردید.
بعد از اعلام طرح ابتکاری مسعود بارزانی رئیس اقلیم کوردستان در بحران تشکیل کابینه، بالاخره سیاسیون در اربیل با توافقی سیاسی(بدور از مفاد قانون اساسی) به توافق رسیدند و کابینه تشکیل شد.
بعد از تشکیل این کابینه که براساس سهمیه بندی مذاهب و قومیتها و فهرستهای سیاسی صورت گرفت، نخست وزیر دو وزارتخانه ی استراتژیک وزارت دفاع و وزارت کشور(که بدانها در عراق وزارت سیادی می گویند) را در اختیار گرفت و اجازه به سنی مذهبان و کورد نداد تا این دو وزارتخانه را تصاحب کنند و حتی با تعللی از واگذاری این دو وزارتخانه به شیعیان هم مسلکش نیز خودداری بعمل آورد!.
موجی جدید سیاسی در عراق به پا شد. در طول این مدت، جلال طالبانی کورد که ریاست جمهوری عراق را برعهده داشت، همچون معتمدی عمل نمود و همواره برای تمامی جریانهای سیاسی موجود در صحنه ی قدرت، توازنات و چشم پوشیهائی بعمل آورد.
وظیفه و نقش رئیس جمهور کورد(جلال طالبانی) در سیستمی پارلمانی که صیانت از قانون اساسی است با توافقاتی سیاسی براساس تأمین منافع طرفهای سیاسی به انحراف کشیده شد.
این کابینه که رنگ و بوی مذهبی بودن آن کاملاً محرز است، سیاست برون راندن طرفهای سیاسی را در پیش گرفت. سایر جناحها نیز با بهره گرفتن از شعار دمکراسی مندرج در قانون اساسی به اعتراضاتی پرداختند که متأسفانه این اعتراضات تا کنون راه بجائی نبرده و باعث حذف یا به حاشیه رانده آنان از عرصه ی سیاسی را در پی داشت.
رئیس جمهور(جلال طالبانی) تا قبل از بیماریش که منجر به بستری شدن وی گردید، نقش سوپاپ اطمینان و میانجی خوب را در بین جریانهای سیاسی برای تداوم روند سیاسی در پیش گرفت. شاید بتوان این نقش ایشان را چنین تعبیر نمود که برای برقراری سیستمی دمکراتیک در کشوری که تاریخی مالامال از ذهنیت و سیستمی دیکتاتوری بر آن حاکم بوده، مداواکننده ای برای استقرار این سیستم جدید بوده است.
بعد از غیبت رئیس جمهور صحنه ی سیاسی عراق دچار اوضاع سیاسی متشنج تر از سایر مقاطع زمانی شد. دامنه ی بحران بدانجا رسید که اعتصاباتی در شهر و استانهای سنی نشین برپا شد.
این تظاهرات و اعتصابات با این که اخیراً منجر به درگیرهائی شد تا کنون نتیجه ی مثبت برای سنی مذهبان را بجز ضرب و جرح و کشتار بیشتر در پی نداشته است.
حال از سوی دیگر مسائل معلق مانده در بین اقلیم کوردستان و دولت مرکزی عراق که همچنان بدون حل باقی مانده اند، در پی تشکیل فرماندهی عملیات دجله و اعزام آنان به مناطق کوردنشین خارج از اقلیم کوردستان اوضاع را متشنج تر نمود. لشکرکشی در بین ارتش عراق و قوای پیشمرگه اقلیم روی داد. سنگربندی دو نیرو آماده به نبرد در کشوری مشترک که اگر درایت سران کورد و ضعف دولت مرکزی عراق وجود نداشت، منجر به فاجعه ای تلخ تر از دوران حاکمیت رژیم پیشین را در پی داشت.
کمیسیونهائی تشکیل گردید تا با رسیدن به توافق و گفتگو این مسئله حل گردد، ولی آنچه که دیده شد، هنوز این کمیسیونهای مشترک نظامی به نتیجه ی نرسیده اند. در ادامه ی این تنش که همچنان بدون حل باقی ماند و خواسته ی دولت مرکزی و نخست وزیر نوری مالکی بر همه چربید و نهایتاً ایشان بعنوان فرمانده کل قوای مسلح عراق، فرماندهی عملیات دجله را راه اندازی و با از چشم رسانه افتادن این مسئله، دولت مرکزی عراق به هدف خود رسید.
حال در چنین برهه ای زمانی، بحث بودجه ی 2013 به پارلمان رفت و با اکثریت قاطع خواسته های حکومت اقلیم کوردستان در گنجاندن هزینه های کمپانیهای نفتی خارجی که در امر تولید و استخراج نفت در بودجه را رد و بودجه ی سال 2013 به تصویب رسید.
این چنین بی توجهی سبب شد تا وزیران و نمایندگان کورد اقلیم که در سیستم مرکزی عراق جای گرفته اند، جلسات و حضورشان را به حالت تعلیق در آورند و به اقلیم کوردستان بازگردند.
موفق بودن یا نبودن اقلیم کوردستان در چنین کشاکشی بسیار دشوار به نظر میرسد. زیرا تمامی جریانهای سیاسی عرب چه شیعه و چه سنی به رغم داشتن شدیدترین اختلافها با رسیدن به موضوع کورد وخواسته هایش به متحدانی استرتژیک و قسم خورده تبدیل می شوند. گو اینکه زمانی که مسائل کورد پیش می آید، اصلاً هیچگونه اختلافی یا تنشی خونین در بین آنان وجودنداشته و به عداوتی مشترک علیه کورد می پردازند.
حال در پروسس سیاسی سیال عراق، انتخابات شورای استانها برگزار شد. جالب این انتخابات دراین بود که برخی استانها شامل برگزاری این انتخابات نشدند و با دلیل تراشی نبود امنیت در استانهای سنی نشین معتصب و استانهای موردمناقشه در بین اقلیم و بغداد و حتی استانهای اقلیم کوردستان برگزار نگردید. سیستمی مرکزی که سعی بر تمرکز دارد، ولی عملاً از اجرای آن عاجز است.
در این بهبوهه اقلیم کوردستان با تمامی مشکلات داخلی و خارجی که دارد، زمزمه ای در مورد برگزاری انتخابات شوراهای محلی و پارلمان نیمه رسمی آن در پیش دارد.
اپوزیسیون در دل این حکومت محلی قرار گرفته است. بحث بر سر چگونگی اداره ی این حکومت و رقابتهای سیاسی آن به مثابه ای دولتی است که رسیمت کامل داشته و همچون سایر دولتها گوئی که کرسی نمایندگی دولتی رسمی را دارد.
این حکومت محلی با تمامی نواقص و نارسائیهائی، هنوز در مرحله ی ابتدائی قرار گرفته و نمی توان آنرا با سایر کشورها مقایسه نمود. دلیل آن نیز کاملاً واضح است این حکومت محلی هنوز توانائی و ظرفیت آنرا ندارد در شمائی دولتی مستقل ظاهر شود. پس بسیاری از شعارها و در پیش گرفتن روند دمکراتیزاسیونی رادیکال در آن مردود است.
برای این ادعایم دلیلی خواهم آورد. در سایر دولتها و سیستمها، پروسه ی سیاسی حالتی پراگماتیک وجود دارد و برای مسئولان و رهبرانشان که به صحنه ی سیاسی پای می گذارند، مقاطعی در نظر گرفته شده و این رهبران سیاسی با گذار از این مقاطع در زمانی مناسب که لازم باشد به صحنه ی سیاسی گام خواهند نهاد.
حال در این اقلیم کوردستان پروسه ای مبارزاتی نه برای تبدیل شدن به دولتی مستقل، بلکه برای مقبولیت و مشروعیت دادن به حقوق خلقی که هنوز در مراحل اولیه ی مبدل شدن به ملت – دولتی بعمل آمده است.
اکنون آنچه را که در حکومتی محلی با خصوصیاتی کوردستانی وجود دارد نباید با سایر دولتها مقایسه نمود.
زیرا در پروسس سیاسی و مقاطع مختص بدان که همچون سیری دورانی سیال است، باید این پروسه با ابعاد زمانبری که دارد در نظر گرفته شود تا بتواند در بلندمدت شخصیتهائی سیاسی آنهم با ابعاد کوردی را سپری نماید.
هنوز برای ساختاری تازه ای بنام اقلیم کوردستان زود است تا از مراحل ابتدائی مبارزاتی مشروعیت به مرحله ی تکنوکراتیک دولتی پای بگذارد.
زیرا تجربه ثابت می کند که چنین روندی نیازمند به زمان است و با گذار از مقاطع زمانی می تواند این پروسه را طی کند.
آنکه در عراق مشاهده می شود، روندی بسیار هزینه بری است که قربانیان آزمون و خطای رهبران سیاسی غیرحرفه ای آن، مردم می باشند.
حال با چنین روندی، آیا این حکومت محلی باید بدین مرحله همانند دولت مرکزی عراق وارد گردد یا اینکه با تدابیری منطقی راه را بر این هزینه ها ببندد!؟.
مسلماً با توجه با سطح سیاسی سران کورد و عوامل و فاکتورهائی که در دست دارند و توانسته اند در عراق از حالت کارتی سیاسی خارج و عرصه ی سیاسی عراق را جهت دهی نموده و دارای گفتمانی باشند که بر سایرین جریانهای سیاسی عراقی غلبه کنند، مرتکب چنین خطائی نخواهند شد.
در غیبت وزنه ی تعادل عراق(جلال طالبانی)، یار همپیمان استرتژیک وی مسعود بارزانی در عرصه ی سیاسی اقلیم و عراق تنها مانده و از داخل نیز از سوی جریانهای اپوزیسیون مورد حمله قرار گرفته است.
مباحثی از قبیل قانون اساسی حکومت اقلیم کوردستان مطرح است. حال اینکه چنین قانونی اگر برای اقلیم کوردستان صادر شود، همچون پیش زمینه ای برای گذار از روند مشروعیت و مقبولیت بسوی مرحله ی دیگری بنام استقلال است و این مقوله نیز به معنای استقلالی سیاسی و دولتی مستقل کوردستانی نیست.
بدین باید دقت کرد که در غیاب رئیس جمهور عراق، بدلیل نبود شخصیتی که بتواند جای ایشان را در عرصه ی سیاسی این کشور پر کند، تمامی موافقان ومخالفان وی در عرصه ی سیاسی سکوتی سهمگین اختیار و از بحث کردن یا حتی تفکر در مورد جایگزینی وی عاجز می باشند. با استناد به چنین موضوعی، پس حضور ایشان نه برای اقلیم کوردستان بلکه برای تمامی عراق ضروری خواهد بود. پس بر صحت روند مقاطعی تاریخی و روند زمانبر پروسس سیاسی در ایجاد شخصیتهای سیاسی برای ظهور در زمانی مناسب نباید شک کرد.
به اقلیم کوردستان بر می گردیم، با عنایت نظری اجمالی به تاریخ مبارزات کورد در عراق برای رسیدن به مقبولیت و مشروعیت و ایجاد حکومتی محلی کوردی، آیا می توان بجز مسعود بارزانی به شخصیتی بارز سیاسی دیگری در بین اهالی سیاسی اقلیم کوردستان فکر کرد!؟.
آیا مخالفان و موافقان چه بدیلی برجسته که بتواند نقش وی را در تمامی عرصه ی سیاسی بازی کند را برای گذار از مرحله ی مشروعیت به مرحله ی دیگری دارند.
مسلماً خواندن و گرفتن مدارک عالی تا سطوح بالا در عرصه ی سیاسی( به ویژه در طی طریق مراحل گذار) می تواند جنبه ای مثبت داشته باشد، ولی شرط کافی برای احراز کسب رجلیتی سیاسی فعال نخواهد بود.
در مباحث اداره ی دولتداری و رسیدن به مرحله ی تکنوکراتیک بودن هنوز گام نخست را بر میدارد و دارای استراتژیسینهائی بارز در این زمینه نیست.
مراحل گذار سیاسی نیز دارای ابعادی داخلی و خارجی و مورد قبول واقع شدن در عرصه ی سیاست بین المللی است. حال بجای این دو شخصیت در عراق و اقلیم کوردستان چه گزینه هائی وجود دارد تا بتواند نقش سیاسی آنان را پر و خلائی بوجود نیاید!؟.
شورش شهباز/ همیشه بر حسب عادت دیرینه ی نظام، چند ماهی قبل از انتصابات فرمایشی کاملاً مهندسی شده، بازاری داغ رسانه ای داخلی و خارجی به خود گرفته و در ساز و کرناها دمیده می شود . در طی جریان فراز و فرود هدایت آراء و ریختن آبی بر آسیاب نظام، جهت گیریهائی با فیگورهائی که تمامی شخصیتهای آنان از یک آبشخور ایدئولوژی(ولایت مطلقه فقیه) رفع عطش فکری می کنند، پای در میدان جابجائی هرم قدرت می گذارند.
در این اثناء ناز و افاده هائی با مانورهای غیرحرفه ای و کاملاً عوامفریبانه شخصیتهای پس پرده قرارگرفته یا موجود در صحنه ی سیاسی نظام بعمل می آید. دیده شد که جناب هاشمی رفسنجانی که اکنون ریاست شورای تشخیص مصلحت نظام خودساخته اش را بر عهده دارد باکرشمه ای عجوزانه و آنچه که نامش را رایزنی و گرفتن اجازه از مقام معظم نامید، در مانورهای تکراری سالیان متمادی که خود وی و همنوعانش(بدون تغییر تاکتیکی) در آخرین ساعات مهلت ثبت نام برای انتصاب در پست ریاست جمهوری حاضر و ثبت نام نمود.
بعد از هیاهوئی و هماهنگی با جریان اصلاحات و گرفتن موافقت مشروعیت از رهبری بالاخره می خواهد به صحنه ی پای نهد.
جناب هاشمی در طول بر سر کار آمدن نظام اسلامی تا کنون یکی از مهره های اصلی شکل دهنده ی مهندسی نظام بوده و هست. در کشاکش کسب قدرت و رانت خواریهای سایر جناحهای موجود در رأس قدرت و دیکتاتوری محض ایشان در تصرف تمامی قلمروهای قدرت سبب شد تا سایرین سری در گریبان فرو برده و از فرصتهائی انتصاباتی(بنام انتخابات) وی را بدلیل استفاده های بی حد و حصر اطرفیانش به خصوص اعضاء خانواده اش، مقداری به عقب برانند.
محافظه کاربودن شخصیت هاشمی بر کسی پوشیده نیست. ایشان دارای چند پهلوئی در گفتار است و در عرصه ی سیاسی در گذشته میدانست چگونه میدان سیاست را قبضه نماید.
برخی از جریانها با ثبت نام وی برای کسب ریاست جمهوری فرمایشی نظام لب گشوده و برای وی دل سوزاندند که شکستی سیاسی در این کهن سالی بر او وارد شود.
هاشمی اینبار دون کیشوت وار به میدان آمده است. زیرا غرور سیاسی و گردانندگی خمیه شب بازی نظام از پشت پرده وی را مجاب نمی کند که هیچ، ترس آنرا دارد که تمامیت خواهان دیگری همچون خود وی که زمزمه های در مورد شورای تشخیص مصلحت نظام نیز بر لب دارند، او را از صحنه رانده و در این کهن سالی که طبیعتاً هر انسانی بدان پای می گذارد نازک دل می شود، دچار ملول خاطری گردد.
هاشمی اقدام به صدور بیانیه ای نموده و در آن بر سرباز جان برکف اسلام و انقلاب تأکید دارد!. ولی ایشان غافل از این است که یک سرباز باید دارای پتانسیلیهائی باشد تا به میدان رزم برود. مسئولیتهایش در طول چند دهه ی گذشته، جز فلاکت و سرمایه اندوزی و رانتخواری جناحها موجود در هرم قدرت برای مردم هیچ جوانب مثبتی در بر نداشته باشد. در تمامی سخنانش مصراً بر حفظ نظام و انقلاب تکیه دارد. اما هیچگاه بدین نیندیشه که حفظ این انقلاب و نظام به چه قیمتی تمام شود!؟.
مردمی را فهیم و وفاددار خطاب می کند که اقدامات غلط چندین ساله ی خود وی وهمدستانش که در هر برهه ای برای رسیدن به قدرت از آنان استمداد طلبیده اند، ولی در کشاکش زندگی روزمره مردم را تنها و در قهقرای فساد اجتماعی غرق و در کسب امرارمعاشی همچون علیلانی رها کرده اند.
اقشاری را مورد خطاب قرار میدهد که هر کدام به نوبه ای دچار خسرانی شده و برای تعیین سرنوشتی با درآویختن درخواست فضلا آنرا وظیفه ی خطیر بر می شمرد!. قومیتهای را مورد اشاره دارد که وضعیت اعدامهای آنان و اتهامات وارده بدانها بعنوان حامیان دست اجانب بر دنیا آشکار است.
دم از مکتب حسین میزند که خود وی نظاره گر آن بود در روز عاشورا چگونه چماقداران نظامی که وی آنرا اسلامی می خواند، مردم را زیر گرفتند. آیا چنین چیزی باز بر می گردد به دشمنان دانا و دوستان نادان این نظام پربرکت!؟.
هاشمی در مبارزه با مخالفان ناکارآمدی نظام اسلامی می خواهد به میان آید. شاهد هستیم که در طول این چندین سال نظام پربرکت سبب شد تا ایران در کجای جهان امروزی قرار گیرد. آیا در تمامی دنیا چنین مرسوم است که شکستهای پیاپی همیشه پیروزی خوانده می شوند!؟.
دیگر این شعارها رنگ و بوئی برای دشمنان دانا ندارد. فقط می توان وابستگان به قدرت و جیره خواران را بدان مجاب کرد که همچون ذوالاکتافهائی در غل و زنجیره بی وجدانی و سودبری بیشتری قرار گرفته اند.
شعارهای اسلامی برای اداره ی حکومتی که فاسد آن از دوره ی معاویه و سایرین(که همیشه بر منبرها مساجد بانگ زده می شود) فزونتر و توقعی نمیرود که بازتابی آنچنانی داشته باشد تا بتواند خواسته ی کاهنان کهن سال ایران را برآورده کند. هرچند انتخاباتی برای کسب قدرت در بین ازمابهترانی که با اجازه آنان باید نفس بکشیم در ایران سالهاست صورت می گیرد، رسوائیهای قبل و بعد از ردشدن از فیلتر کاهنان شورای نگهبان و اجرای این انتصابات بر کسی پوشیده نیست. همین دوره ی قبل این انتصابات بود که خود وی بسیار محتاطانه لب بر اعتراض گشود و به خدا پناه برد.
حال با چنین شعارهای پوسیده ای و ماهیت نظامی که براساس مصلحت کاهنان قم استوار است، چگونه می تواند جلب نظر کند!؟.
البته اگر مهندسی خوب سپاه پاسداران و تدارکات پشت پرده و وعده وعیدهای داده شده به مقام معظم(که نمایندگی خداوند را در کره زمین دارند) صورت گرفته باشد، می تواند با چندین ضریب کردن هر رأی بدین مقام برسد تا در این کهن سالی آزرده خاطر نگردد و همچون مقام معظم از سکوی ریاست جمهوری بر کرسی نمایندگی پروردگار بعد از فوت ایشان تکیه زند.
شورش شهباز/ مدت یک ماهی بود که بدلیل خستگی مفرط کار ترجمه ی خبر و مقاله که معمولاً بدلیل آواره گی از روی ناچار مجبور بودم بطور روزانه و بی وقفه و بدون تعطیلی کار کنم، باعث آن شد تا دستانم از ناحیه ی آرنج تا به پنجه، دردی را متحمل شوند. بدان توجهی نکردم و کماکان به کار تایپ و ترجمه ی طاقت فرسای شبانه روزی ادامه دادم. بدین فکر می کردم که باید امرارمعاشی داشته باشم. همیشه از این می ترسیدم که کارفرمایم مرا از کار اخراج کند و با تلفنهای ممتدش، هر خواسته ای را که داشت، بدون چون و چرا و همانند روباتی اجرا می کردم.
خلاصه در اواخر ماه گذشته میلادی، دستانم دیگر نای ادامه ی کار را نداشتند و ورم آنان فزونی یافت. دیگر دستانم فرمان مغزم را برای کار بیشتر تحمل نکردند و با درد بسیاری که داشتند از حرکت باز ایستادند!. حقوقی که دریافت می کردم در آن حدی نبود که با توجه به کرایه ی خانه و سایر هزینه ها پاسخگوی آن باشد تا اواخر ماه چند پاپاسی در جیبم باقی بماند.
از سوی دیگر تلفن همراهم نیز شارژی نداشت تا به صاحب کارم زنگی بزنم و بگویم بیمارم!.
بهرحال... یکی از دوستان برای احوالپرسی به من زنگ زد و بدو گفتم: برایم شارژی تلفنی بفرستد.
دو روز بود که کار نکرده بودم و پولی در دسترسم نبود تا جهت معالجه به دکتری مراجعه نمایم. با دست یابی به کارت شارژی از سوی دوستم، اقدام به تلفنی کردم...
بهر حال با عذرخواهی از ایشان که دو روز بدلیل بیماری کار نکرده ام، از او عذرخواهی نمودم که دیگر توان ادامه ی کار را ندارم...
بدین منوال ماندم. همکاری روزنامه نگار که در رابطه با ترجمه ای مقاله ای که نیمه ی آنرا ترجمه و برایش ارسال داشته بودم و نیمه ی دیگر آن بدلیل تراکم کار بی وقفه ی شبانه روزیم باقی مانده بود، با من وارد خوش و بشی شد.
از او پوزش طلبیدم که بیمارم و نمی توانم مقاله ای چندین صفحه ایش را که نیمه آنرا ترجمه کنم بدلیل بیماری و دستهای ورم کرده ام به پایان برسانم. ایشان نیز بابت سلامتی من ناراحت شدند و گفتند چرا به دکتر نمیرید!؟. من نیز بی ریا بدو گفتم: چیزی در بساط ندارم تا به دکتر بروم.
فوراً دست بکار شد و از طریق یکی از مسئولان سندیکا که خود وی نیز یکی از اعضاء شورای سندیکا است، اقدام به تماس تلفنی با من نمودند. النهایه اینکه، مرا به سندیکا معرفی و با وزنی صد کیلوئی به سندیکا رفتم و با نوشتن درخواستی، مقداری پول دریافت و فوراً اقدام به مداوا نمودم. از بیمارستانهای دولتی ترس داشتم. زیرا اخیراً در پی اقدامی یکی از بیمارستانها، سی بیمار چشمی را بجای شفا کور کرده بودند!.
بعد از زنگ زدن به دوستی که دکتر است و در شهرستان دیگری اقامت دارد، قضیه ی بیماریم را بدو گفتم. دوست دکتر من نیز فوراً گفت: آزمایشاتی باید بگیری. من نیز چنان کردم و به نزد آزمایشگاهی خصوصی رفتم و با تماس تلفنی دکتر دوستم به کارمند آزمایشگاه گفتند که باید چه آزمایشهائی از من بعمل آورد!؟.
آزمایشات انجام شد. به دوست دکترم زنگ زدم. ایشان گفتند برایت دارو می فرستم. من نیز قبول نکردم و راهی شهر محل اقامت ایشان شدم. بعد از نگاه کردن به چند برگه ی آزمایشم که از پشت تلفن خانم آزمایشگاهی برایش خوانده بود و اینک حضوراً آنانرا دید، گفت: عفونتی کهنه در خونت هست و باید مدتی به استراحت بپردازید. نسخه ای برایم پیچید و دستوراتی داروئی داد...
به خانه بازگشتم و طبق دستور دوست دکترم اقدام به مصرف دارو نمودم. سر ماه گذشت و خبری از پرداخت حق الزحمه ی یک ماهه ام نبود. بالاخره صبر پیشه کردم و در روز دوم ماه تلفنی به صاحب کارم کردم. با او احوالپرسی کردم و حالش را جویا شدم. با حالتی که ناراحت نشود جویای حق الزحمه ام شدم و ایشان فرمودند که برو پیش فلانی بگیر. چند روزیست بدو داده ام. چرا نرفتی بگیری؟ گفتم: نمیدانستم!. فرمودند: فرق من با شما در اینه!؟.
بعد از دریافت حق الزحمه یک ماهه ام، فوراً به آن مسئول سندیکا زنگ زدم تا پولی را که ایشان زحمت هماهنگی آنرا کشیده و سندیکا به من داده بودند، پرداخت نمایم. در پاسخ گفتند: نه، نیازی به پرداخت آن نیست. در زمان برقراری تماس تلفنی ایشان با بنده و رفتن من به سندیکا، چنین فکر می کردم که این وجه بعنوان قرضی به من داده می شود نه اینکه...
بهرحال بعد از شنیدن چنین سخنانی از جانب این استاد عزیز، تلنگرهای خورد شدنم را حس کردم!.
دیگر غروری سیاسی برایم باقی نماند. شخصیتم همچون لیوان شیشه ای که از بلندی بر زمین فرود می آید، خورد شد. اکنون که چند روزی از این مسئله می گذرد بدین فکر می کنم: آیا من نوعی با چنین زخمهائی که بر روان ما فرود می آید و تحقیر می شویم، کجا ایستاده ایم!؟. آیا برای هدفی که نیم بیشتر از آن رویائی بیش نیست تا به چه اندازه باید پستی و رذالت کشید!؟.
بنده بعنوان کسی که هیچ توان مادی که ندارم و از لحاظ معنوی نیز روز به روز خردتر می شوم، چگونه می توانم به آزادی حداقل برای خودم بیندیشم!؟.
اما از سوی دیگر بدین می اندیشم که همچون قطره ای در دریای بیکران امواج که گم و ناپدید می شود، من نیز باید خورد شوم تا کورد و کوردستان به آزادی برسد.