هویت و دموکراسی
مقالات و موضوعات خودمهویت و دموکراسی
مقالات و موضوعات خودم
پیشە بزان و مە‌کە
یەی شە‌و لەی شە‌وەیلە‌گ چووت گلێَ بخوە‌ید، لە دە‌ر ماڵی رە‌د بووت. خاوەن ماڵیش لە رۊ خاسیە‌و وە یە‌گ ئەی کە‌سە دە‌وریشیگە، بە‌یدە‌ی ئە‌و ناو ماڵ خوەی. شە‌و میوانە لە ماڵ ئە‌و پێیا و وە‌ختی چە‌و خڕ دە‌ی لە ناو ئە‌و ماڵە دۊە‌تی دۊنی. لە یەی دڵ ک چە بۊشیم، سە‌د دڵ شە‌یدای و دڵدادە‌ی بووت!. وە بە‌دبە‌ختی شە‌و رووژە‌و کە‌ید و شە‌وەکی چووت ئە‌را ئمارە‌ت حوکوومە‌تی خوەی، ئۊشی وە‌زیر ئەرام بچڕن. چێن وە‌زیر چڕین و وە‌زیر ھاتە خزمە‌ت شا عە‌باس. شا عە‌باس وە‌ت کاکەی وە‌زیر دۊە‌شەو لە جییگ بۊمە‌و دۊە‌تی دیمە، ئەی دۊەتە دڵم وە‌ل خوە‌یا بردگە، ئینگە بە‌و کاری بکە ھە‌ر جوورێ بۊە بچوو وە خوازمەنی ئەی دۊەتە ئەرام و ئەی دۊەتە بکە ھاوسە‌رم. وە‌زیر کە‌می فکرەو کرد وە‌ت: جەناب شا ئمجا بۊشیم ئەی دۊەتە ئە‌را کی توایمە‌ی؟ شا وە‌ت ئۊە بچن یە‌کم جار بزانن دە‌م تفە‌نگ باوگ دۊەتە چۊنە ئە‌و وە‌ختە فکر ئە‌رای کە‌یم. وە‌زیر وە‌رگ وە‌ر خوەی ئاڵشت کرد و چی ئە‌را خوازمەنی دۊەت!. چێنە دە‌ر ماڵ باوگ دۊەت، باوگ دۊە‌تە‌یش پیشوازی گە‌رمی لە لیان کرد. دۊای یە‌گ نیشتن و چای خواردن وە‌تن: برا ئیمە ئە‌را کار خە‌یرێ ھاتیمە و ئومید دیریم وە دەس خالی کلمانە‌و نە‌کە‌ید. باوگ دۊە‌تیش نەزانس ئە‌را چە ھاتنە، وە‌ت: وە خە‌یر ھاتینە و فرە‌خوە‌ش ھاتین، ئە‌گە‌ر کاری لە لای م ڕاس بایگ، وە سە‌ر دیدە‌م دروسێ کە‌م. وە‌زیر وە‌ت: برا ئیمە ھاتیمە ئە‌را خوازمەنی دۊە‌تە‌ت. باوگ دۊەت وە‌ت: برا ئە‌را کی تواینە‌ی؟ وە‌زیر وە‌ت: ئە‌را دە‌وریشیگ ک دۊشە‌و میوانت بۊە. باوگ دۊەت وە‌ت: چارە‌نۊس ھە‌ر دۊە‌تی وە‌سە ک شۊ بکە‌ید، وە‌لی ئەرام بۊشن، ئەی دە‌وریشە بیجگە لە دە‌وریشی چە زانی؟ وە‌زیر وە‌ت: براگە‌م دە‌وریشگە‌و چێشت ترە‌ک نیە‌زانی. باوگ دۊەت وە‌ت: برا ئۊە لە جی م ئەی پێیا ک دە‌وریشە‌و بیجگە لە دە‌وریشی چێشت ترە‌ک نیە‌زانی، چۊ توایدن نان ئەی دۊەت منە بە‌ید؟ بایە کاری بزانی و بتۊەنی کاری بکە‌ید. وە‌زیر دی جوواوە‌گە‌ی ھساۊە، وە‌ت برا بیلا بچم لە دە‌وریش بپرسم بزانم کار ترە‌ک زانی یا نە و، توایدن چە بکە‌ید لە وەرایوەر ئەی جوواو تونە!؟. وە‌زیر ھاتە‌و وە لای شا عە‌باس و حە‌کایە‌ت ئە‌رای تاریف کرد. شا عە‌باس کە‌می پی ناخوە‌ش بۊ و وە‌ت: بچن بۊشن ئە‌و دە‌وریشە شای ئەی وڵاتە‌سە ک ئۊە لە ناۊ ژیان کە‌ین. وە‌زیریش کە‌فتە‌و ڕی و چێ ئە‌را ماڵ باوگ دۊەتە، ڕە‌سیە ماڵ باوگ دۊەت وە ڕاسی ماجەرا ئە‌رای وە‌ت. باوگ دۊەت وە‌ت: خاس ئینگە ک شای ئەی وڵاتە‌سە، ئە‌گە‌ر لە شاھی کە‌فت ئە‌و وە‌ختە چۊ نان دۊە‌تە‌م دە‌ی و نیە‌یلید لە ورسی بمریت و ئات و ئیاڵی نەکە‌فنە‌و ڕی خودا؟ وە‌زیر دی قسیە باوگ دۊەت فرە وە جییە و نیە‌تۊەنید جوواۊ بە‌ید، وە‌ت: برا م بچم وە‌ل شا شە‌ور و سەڵا بکە‌م بزانم شا چە ئۊشی؟. کە‌فتە ڕی و چێ ئە‌را لای شا و قسیە‌یل باوگ دۊەت ئە‌رای وە‌ت. شایش دی ئەی قسیە فرە وە جییە و مە‌نتقیە، وە‌ت: بیلن خوە‌م بچمە خزمە‌ت ئەی گە‌ورا وە‌لیا قسیە بکە‌م، شاعە‌باس کە‌فتە‌و ڕی و چی ئە‌را لای باوگ دۊەت. وە‌تە باوگ دۊەت م ھۊچ کاری نیەزانم و توام ت کاری یاییم بە‌ید وە ئە‌گە‌ر رووژی لە شاھی کە‌فتم بتۊەنم نان ژن و مناڵم بیەم. باوگ دۊەت ک خوەی نە‌وماڵی و (نەمەت ماڵ) و نە‌و دروس کرد، وە‌ت: م تۊەنم نە‌و(نەمەت) ماڵی یای ت بیەم. شایش وە‌ت: کە‌ی دەس وە کار بکە‌یم؟ باوگ دۊەت وە‌ت: ھە لە سۆوا. شاعە‌باس لە شە‌وە‌کیا چی ئە‌را دکان نە‌وماڵی و دەس کردە یای گرتن نە‌وماڵی. زە‌مانی تۊل کیشا تا یای گرت. دۊای وە‌گ یای گرت، پێیای نەوماڵ قەوڵ خوەی وە‌جی ھاورد و دۊە‌تە‌ی دا پی. شا عە‌باسیش سۊر دۊەت کردو بردە‌ی ئە‌رای کاخ (کووشک) خوەی. زە‌مان گوزەریا و شایش وە گە‌شتە‌یل خوەی وە وە‌رگ دە‌وریشیە‌و ئدامە دا. شە‌ۊ لەی شە‌وە‌یلە ک لە گە‌ردین بۊ، چیە ناو قاوە‌خانە‌یگە‌و وە ئە‌را خوەی نیشت تا ھە‌م چایگ بخوە‌ید و ھە‌م بزانی ھاڵ خە‌وە‌ر چە‌س!؟. فرە پی نە‌چێگ، دی دە‌ر قاوە‌خانە‌گە بە‌سینە‌ی و وە گورز و تفە‌نگ بان سە‌ر لە ئەی جە‌مە‌گ لە ناو قاوە‌خانە بۊن گرتن. وە زوور گیشتیان وە دەس بە‌سیایگ بردنان کردنانە ناو ژێرزە‌ۊیگە‌و. شاعەباسیش ک وە‌رگ دە‌وریشی ھا لە وە‌ری یە‌کی لە وانە بۊ. لە‌یرە‌گ خاس بە‌روارد گرت دی فرە ئایە‌م ھانە ناو ئەی ژێر زەۊیە، لە بازیگە لێیان پرسی: یە چە‌ن وە‌ختە ھاینە ئیرە و چە‌ولمانا کە‌ن؟ لە جوواۊ وە‌تن: ئیمە‌یش خاس نیەزانیم وە‌لی وە‌گ دیارە یە‌سە‌گ ھە ئایە‌م کە‌نە‌و ناو وە بڕبڕ لە لیمان بە‌ن، ئە‌را کورە بە‌ن نیەزانیمن؟. شا عە‌باس کە‌می فکرەو کرد، فکری ڕە‌سی زە‌ینێ، چی وە‌تە نگابان (پاسەوان)ە‌گیان م توام گە‌وارگە‌دان بۊنم. نگابان وە‌ت: نیە‌تۊەنید بۊنیدە‌ی ھە‌ر کاری دیری وە م بۊش خوە‌م ڕەسنمە‌ی پی. شا عە‌باس وە‌ت: ئیمە لە‌یرە ھاینمە ژێردە‌س ئۊە و بڕبڕ لە ئیمە بە‌ین و دیار نیە چە وە‌سە‌ریان تێیە‌د؟ م ھاتمە چێشتی ئە‌رادان بۊشم و سە‌د ئە‌وقرە لە باوە‌ت ئوە‌گ توای لە بان م وە دە‌سدان بای فیشتر و نە‌ف زیایترێ بکە‌ین. نگابان وە‌ت: خوو بۊشە‌ی بزانم چە‌س؟ شا عە‌باس وە‌ت: م پێیای نە‌ودروسکە‌ریگم و نە‌و ئە‌را ئەی گە‌ورایل حوکوومە‌تیە دروس کە‌م، ئینگە خوری بنەنە وە‌ر دە‌سم و دپە‌یە‌کە‌و بکە‌ن بزانن ڕاس ئۊشم یا دروو!. لە جی وە‌گ نیەزانم بە‌ین چە وە سە‌رمان تیە‌رین و چە‌نی سوود لە ھە‌ر کام لە ئیمە بە‌ین م دە ئە‌وقرە سوود ڕە‌سنمە پیدان. نگابانیش وە‌ت: خاس م چم وە‌ل گە‌وراگە‌مانا قسیە کە‌م تا بزانم چە ئۊشێ؟ گە‌ورای تە‌یرە‌یل وە‌ختی یە ژنە‌فت و دی کار خاسێگە وە‌ت: بیلا یە‌یشە دپیە‌کە‌و بکە‌م گرت گرت نە‌گرتیش خوو دە‌وریش ھا ژێر دە‌سم و سە‌ری بڕم. وە‌ت بچن دە‌وریش ئەرام بارن دە‌وریش ئە‌رای ھاوردن و شا عە‌باس زانس کارە‌گە‌ی گرتیە. گە‌ورای تەیرە وە‌ت: دە‌وریش قسیە‌یلە‌گە‌ت ژنە‌فتم و توام بزانم چە‌نی ڕاسە و ئە‌گە‌ر بۊچگترین خە‌تا و مە‌کری لە ناو کارە‌گە‌ت بووت خوە‌م سە‌رت بڕم. شا عە‌باس وە‌ت: نە قوروان ھۊچ چێشتێ لە ناۊ نیە و فە‌قە‌ت توام گیان خوە‌م نەجای بە‌م و ئۊەیش ک پۊل تواین وە پۊل بڕە‌سین. سە‌ر تەیرە وە‌ت بچن ئە‌رای پە‌تگ بارن و خوری وە‌رگن، تا دەس وە کار بکە‌ید. خوری ئە‌را دە‌وریش(شاعە‌باس) ھاوردن و شایش دەس کردە نە‌وماڵین. یە‌کم نە‌ۊگ ک دروس کرد، وە شە‌رح ھاڵیگ لە خوەی ک لە ناو نە‌قش و نگار نە‌وە‌گە نۊسا لۊلی کرد و داگە‌ی دەس سە‌ردە‌ستە‌ی تە‌یرە‌یلە‌و وە پی وە‌ت: یە بە‌ین دە‌ینە‌ی سە‌ردە‌ستە‌ی گارد شا عە‌باس و ئە‌ۊ خوەی ھەزار دینار دە‌یگە پیت (ئە‌و وە‌ختە ھەزار دینار پۊل کە‌می نە‌ۊە). سە‌ر تە‌یرە‌یش لە لای خوەی ھۊرە و کرد و تە‌مە گرتۊگە‌ی وە‌ت: بیلا دپیە‌کە‌و بکە م خوو زە‌رە‌ت نیە‌کە‌م. دە‌وریش ھا لە ژێر دە‌سم. سە‌رتە‌یرە‌یش یە‌کی لە تە‌یرە‌گان خوەی کل کرد و نە‌وە‌گە دا پی. ئۊیش نە‌وە‌گە برد داگە‌ی سە‌ردە‌سە‌ی گارد شا، سە‌ردە‌سە‌ی گارد نە‌وە‌گە کردەو، وە‌ختی دی شا عە‌باس نامەی ئە‌رای نۊساس و وە‌تیە م گیر کە‌فتمە و ھاڵ و حە‌کایە‌تم لە‌یواسە، لە جی وە‌گ وە داد و ھانای بڕەسی، فرە کە‌یف خوە‌ش بۊ و لە لای خوەی لە‌یوا فکرەو کرد، دی شا لە بە‌ین چووت و خوەی جییە‌گە‌ی گریدن. ئە‌را یە‌شە بیجگە لە وە‌گ ھەزاردینار دا ئە‌مانە‌ت ڕە‌سن، خە‌ڵاتیشی کرد. تەیرە ھاتە‌و وە لای سە‌ر تەیرە و ئە‌رای گیتشێ وە‌تە‌و. ئمجا بایمە‌و دیار شا عە‌باس ک وساۊگ جوواۊ لە سە‌ردە‌سە گارد ئە‌رای بایگ. چە‌نی وسا دی نە‌خێر تە‌ڵە‌وکە‌ر نە‌ێرێ، لە نوو وە‌تە نگابان یەی نە‌و ترە‌ک دروس کە‌م و بووە‌رە‌ی بە‌رە‌ی وە‌زیر شاعە‌باس. خوری ئە‌رای ھارودن و دەس کردە نە‌وماڵین، نە‌ۊ دروس کرد و نامەی لە ناو نە‌وە‌گە چۊ وە‌گ ئە‌را سە‌ردە‌سە‌ی گارد خوەی نۊسا ئە‌را وە‌زیر نۊسا. وە‌ختی تە‌مامی کرد داگە‌ی دەس نگابانە‌و. وە پی وە‌ت: ئەی نە‌وە دو ھەزار دینار قیمە‌تیە و بە‌یدە‌ی دە‌یدە‌ی وە‌زیر شاعە‌باس. نگابانیش داگە‌ی سەرتەیرە، سە‌رتە‌یرە‌یش یە‌کی ترە‌ک لە تە‌یرە‌گان خوەی ماموور ئەی کارە کرد. پێیای تە‌یرە‌یش نە‌و برد و ڕە‌سانە‌ی وە‌زیر شاعە‌باس. وە‌زیر شاعەباسیش وە‌ختی نە‌و ڕە‌سیە دە‌سی، وازی کرد و نامەی شاعە‌باس خوە‌نی، لە خوە‌شی لە ناو پووس خوەی نە‌گونجیا و فەرمان دا: لە جی دو ھەزار، سێ ھەزار دینار بەنە نە‌و ڕە‌سن. وە‌زیر لە لای خوەی فکر کرد و وە ئەی نە‌تیجە ڕە‌سی ک دی شاعە‌باس لە بە‌ین چووت و خوەی نیشگە‌و جییە‌گە‌ی!. وە‌ختی تەیرە ھاتە‌و وە‌لای سەرتەیرە وە‌ت: برا لە جی دو ھەزار دینار سێ ھەزار دینار دا پیم و فرە کە‌یف خوە‌ش بۊە. سە‌ر تەیرە وە‌ت: خاس کە‌سیگ کە‌فتیە‌سە چنگمان، بایە خاس لە لی کار بکیشیم. دی ئە‌را بووە‌یم بفرووشیمە‌ی؟ شاعەباسیش لە قوڵە‌ی دڵی کە‌س خە‌وە‌ر نەیاشت و ماتڵۊ تەڵە‌وکە‌ری ئە‌رای باید و لەی گرفتاریە نەجای بە‌ید. ھە‌ر چێ وسا دی خە‌وەریگیش لە وە‌زیر نات، وە‌تە نگابان توام نە‌ۊگ دروس بکە‌م و ئەی نە‌وە بووەینە‌ی بە‌ینە‌ی ژن شاعە‌باس. نگابان چێ وە‌تە سە‌ردە‌سیان و سە‌ردە‌سە‌یش وە‌ت: ھۊچ عە‌یبێ نە‌یریگ و خوری و وە‌رگن بەنە پی تا نە‌و دروس بکە‌ی. ئە‌رای خوری ھاوردن و نە‌ۊ دروس کرد و ئە‌را ژنە‌ی ک دۊەت پێیای نەمەت ماڵۊ، ھاڵ و حە‌کایە‌ت لە بە‌ن بۊن خوەی ئە‌رای نۊسا و لە ناۊشێ ئشارە وە پێ کرد ک دو نامە ترە‌ک نۊسای و تا ئیسە جووای نە لە وە‌زیر گرتگە و نە لە سە‌ردە‌سە‌ی گاردە‌گە‌ی، ئاگاداریشێ کرد و ئە‌گە‌ر تواین کار ئەرام بکە‌ید و لە ئەی گرفتاریە نەجایم بە‌ید، نە‌یلی وە‌زیر و سە‌ردە‌سە‌ی گارد بزانن. وە‌ختی کار نە‌و تە‌مام بۊ وە‌ت بووە‌نە بنە‌ی ژنە‌ی شاعە‌باس و لە لی سێ ھەزار دینار پۊل بسینن. ئە‌وانیش ھە ئە‌و جوورە‌گ شاعە‌باس وە‌ت کردن و یە‌کی کل کردن ئە‌را لای ژن شا عە‌باس و نە‌وە‌گە دانە پێ تا بە‌گە‌ی پی. پێیا تە‌یرە‌ی نە‌وبە‌ریش چێ تا ڕە‌سی دە‌ر کاخ و کووشک ژن شاعە‌باس، نگابانە‌یل لە لی پرسین چە تواید و چ کاری ئە‌و شاژن دیرید؟ وە‌ت: م نە‌ۊگ ئە‌را ژن شاعە‌باس ھاوردمە و کە‌سیگ ک ھە‌میشە ئە‌رای نە‌و دروس کە‌ید، نە‌ۊ داسە پیم و وە‌تگە بووە‌رە‌ی بە‌رە‌ی ژنە‌ی شاعە‌باس، منیش ئە‌مانە‌ت رە‌سنێگم و ھاتمە ئە‌مانە‌ت بڕەسنمە دەس خاوەنی. وە پی وە‌تن کە‌می سە‌بر بکە تا شاژن خە‌وە‌ردار بکە‌یم. چێن وە‌تنە ژن شاعە‌باس یە‌کێ ئە‌مانە‌تێ ئە‌ڕات ھاوردگە. لە لییان پرسی ئە‌مانە‌تە‌گە چوە‌س؟ وە پی وە‌تن نە‌ۊگە. تا یە ژنە‌فت وە‌ت زۊ نە‌وە‌گە و ئە‌و کە‌سە بارن ئە‌را لام. چێن نە‌وە‌گە و کە‌سیگ ک نە‌وە‌گە ھاوردۊگ، ھاوردن ئە‌را لای ژن شاعە‌باس. ژن شاعە‌باس لە لی پرسی ئەی نە‌وە چۊن ھاوردیدە و کی داسە‌ی پیت؟ وە‌ت: قوروان یە دە‌وریشگە ھا لە لای م نە‌و دروس کە‌ید و چۊن خوەی کە‌فتیە و نیە‌تۊەنید بایدن وە‌تە م ئەی نە‌وە بووە بە‌ی ژن جەناب شا منیش ھاوردمە‌سە‌ی. ژن شاعە‌باس نە‌و لە لی سە‌ن و وە‌ت پی چە‌ن دە‌قە‌ی بمین تا بامە‌و پۊل بە‌مە پیت. لە لای پێیا دۊرە کە‌فت و چی َ تە‌ماشای نە‌و بکە‌ی، نە‌و واز کرد نامەی شاعە‌باس خوە‌نس و ھاتە دە‌سی کارە‌گە چە‌س؟ وە بیدە‌نگ ھاتە‌و لە پێیا پرسی ئەی نەوماڵە نە‌وە‌ت چە‌نی پۊل نە‌وە‌گە‌س؟ پێیایش وە‌ت: وە‌تگە سێ ھەزار دینار. ژن شایش لە جی سێ ھەزار دینار، چوار ھەزار داگە پی و وە‌ت: بۊشە پی نە‌و ترە‌کیش ئەرام دروس بکە‌ید. پێیای تە‌یە‌رە وە خوشڵەخوە‌شی ھاتە‌و، ژن شایش لە فورسە‌ت ئستفادە کرد و لە گیر دان پێیا باوگی خە‌وە‌دار کرد و باوگ دۊە‌تیش بڕی ئایە‌م ک وە پیێان باوە‌ر داشت وە‌ت: بکە‌فنە‌و شوونی بزانن چووگە کووە‌و؟. کە‌فتنە شوونی و جییە‌گە‌ی خاس ناسین. ھاتنە‌و ئە‌را ژن شاعە‌باس وە‌تن. پێای تە‌رە‌یش ھاتە وە لای سەرتەیرە ئە‌رای گە‌پ دا وە‌ت: لە جی سێ ھەزار، چوار ھەزار دینار دا پیم و یە‌کی ترە‌کیش تواس. ھاتن وە‌تنە دە‌وریش برا ژن شا یە‌کی ترە‌کیش تواسیە، زۊ یە‌کی ئە‌رای دروس بکە. شاعە‌باس وە‌ل ژنە‌فتن ئەی قسیە‌یا فرە خوە‌شحاڵە بۊ و زانس دی نەجای پەیا کە‌ید. خوری ھاوردن نانە وە‌ر دەس شاعە‌باس تا نە‌و ترە‌ک بماڵیگ و دروس بکە‌ید، شاعەباسیش دەس کردە دروس کردن نە‌و. ئینگە بایمە‌و سە‌ر باوگ ژن شاعە‌باس پێشت وە‌گ جی و مە‌نزڵگای دزە‌یل و تە‌یرە‌یل دیە‌و، دە‌ور تا دە‌وریان گرت و ھات و چوو لەی جا بڕی و کوتا سە‌ر جیە‌گە‌یان و گیشتیان گرت. وە‌ختی چێنە ناو ژێرزە‌ۊیە‌و دی شا عە‌باس چۊ دیرێ نە‌و مالێگ. وە‌تە پی: شا دی بە‌سە لە دە‌سیان رەھات کردم. شا وە‌ختیگ ھاتە‌و وە ئمارە‌ت خوەی فەرمان دا تا یە‌کم جار سە‌ردە‌سە‌ی گارد خوەی بارن و دۊمیش تا وە‌زیر بارن. وە‌ختی ھە‌ردگیان ھاوردن، وە‌تە پێیان خیاڵ خاو کردینە، چە لە کە‌للە‌دان بۊ؟ فکر وە کردین ک دی شا گریاس و نیە‌مینیە‌دو ئۊیە جیێ گرین؟ ئە‌وانیش ک ھە‌ردگیان شە‌رمەزار بۊن، سە‌ر خسنە‌و خوار و چێشتی نێیاشتن جوواو بە‌ن. شا دە‌ستوور دا ھە‌ر دگیان بخە‌نە زندان. شا وە‌ت: لەی سەعا‌تە ئە‌و دۊا باوگ ژنە‌م بوودە وە‌زیر من و گیشتیدان لە لی پە‌یڕە‌ۊ کە‌ین. شا عە‌باس خوەی خسە مل پایل باوگ ژنە‌یا و وە‌ت: باوگ ت دی لەیەولا وە‌زیر منی، ت بایس بۊ م کاری یای بگرم و وە ئە‌و کارە گیان خوە‌م پێ نەجای بیەم. باوگ ژن نەوماڵ ک دی ئینگە بۊە وە‌زیر وە‌ت: (پێشە بزان و مە‌کە).