ئا: شۆڕش شاواز
(وه‌جله یه‌ک بچیمه سه‌ر ژیان و کوڵه مه‌ته‌له‌یل ئه‌ی مامۆستای گه‌ورای کورده پێۊست زانسم یه بۊشم: ک چۊن بۊش کرمانجی که‌مێگ چۊن زووان ئشاره مێنێد و له‌قه‌دیمیشه‌و له ژێر ته‌ئسیر زووان عه‌ره‌وی و تورکی بۊه، ئه‌را یه ئه‌گه‌ر بتواسم که‌لیمه وه که‌لیمه ئه‌ڵگه‌ردانامه‌ی، ئه‌را وهانه‌گ خوه‌ننه‌ی، فه‌ر مانا نیه‌ید و دۊره‌و بووت له بۊش خوه‌مانین ئه‌را یه‌یشه هاشانی وه‌ل بۊش خوه‌مانا داشتوود تا ئه‌وڕه‌گ جێ داشتیه، تواسمه فره سادیه‌و بکه‌م و نزیکه‌و بووت له بۊش خوه‌مان_ئه‌ڵگه‌ردن).
نوره‌دین زازا له ساڵ ١٩١٩ له ماده‌نێ هاتیه‌سه دونیا و هه له مناڵییه‌و له جێوار خوه‌ی باڕ و کووچ کردیه‌و له سوریا جێیه‌و گرتیه. ئه‌وی له سوریا خوه‌ی ڕه‌سنێگه جه‌لاده‌ت به‌درخان و له مه‌جله‌ی(هاوار) ده‌س که‌یده نۊسانن کوڵ مه‌ته‌ڵ و داسان. نوره‌دین زازا ک له‌وه‌ر خه‌بات سیاسی فره‌جار گیریایه و ده‌رچێیه، فره له ماوه‌ی ژیان خوه‌ی له ده‌یشت کوردسان بۊه. ئه‌وی وه ناو شه‌ڕ ئازادی، ماوه له کورد، مه‌مه ئه‌ڵان و که‌سکه‌سور(سونز و قرمز)،(له ناو بڵاوه‌و کریایل نووده‌م ده‌رچێیه‌و ئه‌وه چاپخانه‌ی نووده‌م ناو کوڵ مه‌ته‌ڵ ناسه سه‌ر کتاوه‌گه‌ی). چوار کتاو نۊسایه و بڕیگ نۊساننه‌یل تره‌کیش دێرێد ک هێمان چاپ نه‌ۊنه. نوره‌دین زازا له سۆیسرا جێ نشین بۊه، له‌وریشه ژن خوازیه، دوکتوورای خوه‌ی له فیله‌سۆفی گه‌ورا فه‌رانسا ئه‌مانۆئێل مۆنیر گرت و له ساڵ ١٩٨٨ هه له‌وره تووشه‌ی ئاخره‌ت به‌سی و له دونیا چێ. ئینگه یه‌کی له کوڵه مه‌ته‌ڵه‌یلێ وه ناو گوڵێ تیریمن ک وه بۊش کرمانجی(لاتینی) ژوێه‌ر نۊساسه‌ی و ئیمه وه بۊش خوار(فه‌یلی) ئه‌ڵگه‌ردنیمه‌ی.
مه‌ردمان ئاوایی هاتۊن نیشتۊنه دیواخان(ڕه‌شو) و ئه‌را خوه‌یان قسیه و ده‌مه‌ته‌قه کردن. دژمنیش ته‌نیا قۆناغی له دیه‌که‌گه‌یان دۊر بوی و چێشتێ نه‌منوی بایده ناو ئاواییه‌یان و میلکان باوگ و باپیریان بخساده ده‌س خوه‌ی. هه‌ر که‌سیش ده‌س پاچه‌وی و له شوون چاره‌ی گه‌ردیا. ئاسمان گریاۊگ؛ و ده‌میشیان بۊده ته‌له‌ی ته‌قیای و ته‌مام چوی شه‌و، له ترس که‌وه‌و بۊن، له‌ی ده‌مه ده‌رگه وه قایم واز بوی و سه‌ردار و قه‌ڵای کوێه‌و چیا، قوچو پولا وه‌ل هه‌یشت ئایه‌ما هاتنه ناو. دڵنگ وه‌ریان ته‌مام فیسوی؛ ئاو له تیوڵ وانه ڕشیا و هاته‌و خوار. ئایه‌مه‌یل ئاوایی وه‌ل دینیانا دان له ژێر قیره‌و وه‌تن: وه‌ی پولای کورد هاتیه!. سه‌ره‌گه‌وه‌زن کوێه‌یل کوردسان فه‌ر‌مو!. له سۊکێ له ئوده‌ی نیشت و چوی سه‌ردارێگ وه ده‌نگ قایم و گه‌واری وه‌ته پێان: مه‌ردم ئاوایی، من پانزه‌ساڵه گوونا و تاوان که‌م. مه‌ردم کوشم و خه‌راوکاری که‌م. ناوده‌نگ من له گورانی ڕووژخوه‌ش نه‌ی و خه‌یرپه‌ڕی وه‌تیاس. وه‌لی له ئینگه ئه‌و دۊا دی ئه‌ی گورانییه له ده‌م که‌س ده‌ر نیه‌که‌فێد. به‌ڵکم له ئه‌مشه‌وه‌و ئه‌را گێشتمان و ئه‌را منیش له سه‌ر خاک وڵات خوه‌مان، شه‌و ئاخر بووت. ئه‌را لاوردن تاوانه‌یلم له بان زه‌وی خوه‌مان، قه‌سه‌م خواردمه ک دوژمن له ناو ئه‌ی خاکه بخه‌مه‌و ده‌یشت.
بڵوزه‌ی قرمز ئاگر ئه‌ی قسیه‌یله له‌دیواره‌یل خوه‌ی کیشاو بان و له‌رزانان. پوڵا له ده‌ور خوه‌ی نوڕس، چه‌وێ زاقه‌و بوی. چل پێیا وه‌ل یه‌کا ئه‌ڵسان وه‌تن: ئیمه‌یش قه‌سه‌م خوه‌یمن. ئیمه‌یش هایم وه‌لدا ئه‌ی په‌ڵه‌نگ کورد!. له‌ی ده‌مه ده‌ڕه‌گه واز بوی و له سۊک ده‌رانه‌گه‌وه، ژنێگ ناسک و باریک و شیرین و ئاگرین، چوی په‌ل داڕیگ بشه‌که‌ی له وه‌ر وا، هاته‌و ناوو وه‌ت: منیش هام وه‌لدا، منیش پێشمه‌رگه‌ی پوڵام. ئایه‌مه‌یل ئاوایی گێشتیان وه ده‌نگ گه‌ورا قیرانن وه قه‌پ و قاڵ وه‌تن: گوڵه‌ی گه‌نه‌کاره! گوڵه‌ی بێ ناموسه!. گوڵه‌ی له ناو ئاوایی بوی. چه‌ن ساڵ له‌یه‌و وه‌ر وه زوور باوگی داۊگه‌ی یه‌کی. گوڵه‌ی ڕووژێک شوی خوه‌ی کوشتۊد، که‌فتۊگه‌و شوون قوچو پوڵاو وه‌ل یه‌کا له کوێه‌یل گه‌ردیان. مه‌ردم ئاوایی وه چه‌و گه‌نی به‌راوردێ گرتن، هه‌ر ده‌م خه‌راو وه دژمین دانه پێ و ده‌ر ماڵ خوه‌یان وه‌رده‌وام له لی به‌سین و نیشتنه‌ی بایده ناو ماڵیان. ئه‌گه‌ر له ترس پوڵا نه‌ۊاتا به‌ڵکو ئه‌وی بکوشتان. وه‌لی نه سوه‌کی کردن و گه‌ن وه‌تن مه‌ردم ئاوایی و نه ته‌زه‌ک پوڵا نه‌ۊه هاوکار وه‌گ ئه‌ی ڕیگ وژانۊد وڵ بکه‌ید و ده‌س له لێ بکیشێد. وه‌ختێ قوچو، گوڵه‌ی دایه وه‌ر ته‌زه‌ک و ته‌شه‌ر، گوڵه‌ی وه‌ت: به‌ی له من په‌ڵه‌نگ من! ده‌لیم! هه‌تا ده‌سد شه‌که‌ت بووت! تو ژیان منی! من ئه‌وه‌مه‌گ تو تواید! بێ تو هۊچ نییم!
له کووێه‌یل وه‌ل قوچو پوڵایا گه‌ردین، له ئه‌شکه‌فته‌یل وه‌ل یه‌کا خه‌فتن، له وه‌فر وه‌ل یه‌کا مه‌نن، ئه‌رای چوی شاقزی گه‌ورای بوی. وه شه‌و گوڵه‌ی ئه‌ی جاره‌گه گه‌ردی، وه‌لی ئه‌ی جاره نه له ته‌زه‌ک و ته‌شه‌ر قوچو پوڵا، چمانێ ئه‌ی ته‌زه‌که‌یل ته‌مامی مارک و موهر خوه‌ی دا له بالای ناسکی گوڵه‌ی. خه‌و قه‌ت نه‌که‌فته چه‌وه‌یل ئه‌وی. دوژمن تواید بکه‌فیده ناو وڵات... ڕووژ رووشن و سه‌وز ئه‌را وان دی نیه‌مینێد. هه‌ر چێشتێ ئه‌رای بۊه خه‌یاڵ. ده‌نگ توپ دوژمن فره له نزیکه‌و هاته گووش... کوێه‌یل ئازاد قوچو دێرێ که‌فێده ده‌س دوژمن... ژنه‌یل ئاوایی فره گه‌ن له سه‌ر ئه‌ی جوور هاڵیگ گیره و فریاد کردن. وه له چاره‌ی خه‌لاس بۊن گه‌ردین. بایه‌د ئاوایی خوه‌یان، وڵات خوه‌یان، کوێیه‌یل خوه‌یان و ئازادی په‌ڵه‌نگ خوه‌یان(پولا) له دوژمن بپارێزن و لیان دیفاع بکه‌ن. له‌و سۊکه ئه‌ڵساو. چێشتێ هاته و هۊرێ. خه‌نجه‌رێگ وه‌ی شه‌و گرته‌و ده‌سه‌و له ئشکه‌فت هاته‌و ده‌یشت. که‌فته‌و ڕێگ وه‌ره‌و دوژمن چێ و له چه‌و ئاواو بوی. قوچو وه چل ئایه‌م ئاوایی قاره‌مان و پێاخاس، له نوای دوژمن که‌مین گرتۊن. هێمان قوڵه‌ی شه‌و یا نیمه‌ی شه‌و بوی. له بان کوێه‌یل به‌رز، نیمه‌ی مانگ ک که‌مێگ قرمزه‌و بۊد وه دڵی شه‌کته‌و یه‌واش یه‌واش هه‌ڵات. ده‌نگ توپه‌یل بڕیا. پوڵایش چه‌و خڕ دایا سه‌ر ئه‌و کوێه‌یله‌گ وه سه‌ریانا گه‌ردۊگ وه خه‌مه‌و له لیان نوڕس. ئه‌وی قه‌سه‌م خواردوێگ؛ ک تاوان و گونای خوه‌ی پانزه‌ساڵ وه ده‌س خوه‌ی له سه‌رخوه‌ی لاوه‌ێد، نه هێمان دوژمن نه‌چێیه‌سه ناو وڵات... له دڵ پولا ئاگر ئازادی و سه‌روه‌خوه‌ی بۊن گوڕ گرتۊد. ئه‌وی هۊچ جارێگ چه‌نه ئم‌شه‌وه، خوه‌شێ له کوشتن و ئینقام گرتن و توله‌سه‌نن، که‌یفێ نه‌هاتۊگ. وه‌ختێگ، گوڵه هاته‌و هۊرێ. ئه‌و خوه‌شێ له‌ی ئافره‌ته هات. وه‌لی وه‌ختێ ده‌ور خوه‌ی نوڕس و له مه‌ی گه‌ردین دی گوڵه‌ی نیه‌سه‌ی!. له‌ی وه‌خته یه‌کی له پاسه‌وانه‌یل وه‌ت: بنوڕن له لای دوژمنه‌و یه‌کی دێرێد تیه‌ید!. داوڵ ک خوه‌ی نیشاندا و بێ ترس و کوکه‌چه‌می هات. ده‌نگ پاسه‌وانێگ هات و وه‌ت: ئه‌وه گوڵه‌ی گه‌نه‌کاره!؟. یه‌ک تره‌ک وه‌ت: گه‌نه‌کار ئیمه خسیده نوای چه‌و دوژمن! فێشه‌ک ئه‌رای بخه پوڵا، ئه‌وی دوژمن ئه‌رامان هاوردیه و ڕی نیشانیان دایه!. چوقو روی خوه‌ی ترشه‌و کردوی؛ وه‌ر خوه‌ی کرده‌و (گه‌ژگه‌ژین)، ئه‌ۊش له پێشت خوه‌ی نوڕس. ئه‌ۊش وه‌تنه‌یل ئایه‌مه‌یل ئاوایی وه ڕاس زانس.
گوڵه‌ی له لای دوژمن چه که‌ید؟ نه‌گ خوه‌ی جێیان نیشان دوژمن داۊگ ... گه‌نه‌کاری تره‌ک کردۊگ؟!. قوچو له ژێر نۊر مانگ تفه‌نگ خوه‌ی درێژ کرد وه‌ره‌و گوڵه‌ی وه‌ت: ها بگر یه‌یشه ئه‌را تو، گوڵه‌ی!. وه‌رجله یه‌گ دوژمن پڕ گیرفان تو پۊل بکه‌ید، بیلا خوه‌م له‌یوا پڕ گیرفاند پۊل بکه‌م و ئه‌و ئارمانج خوه‌یه ک دوسێ داشت و ئه‌رای فره ناسکوی، چۊن ده‌ور ملێگ ئه‌وریشم پیه‌نێ کرده وه زه‌وییه‌و. وه‌ختێ قوچو ئه‌ڵسا و پا وه‌ته ره‌فقه‌یلێ : زوی که‌ن برایله‌گه‌م! ئیمه بایه‌د له شوون دوژمن بگه‌ردیمن! چێن، وه‌لی دوژمن پاوه‌گه‌ز نیاۊد و واۊد. کورد که‌فتنه جێ دوژمن؛ وه‌لی هه‌رده‌رێگ کوتان که‌سێگ نه‌ین!. ته‌نیا له ئوده‌ێگ چێشتێگ ئه‌ڵاجه‌وی دین!. سه‌ر ئه‌فسه‌رێگ دژمن له له‌ش جیاوه‌و کریاۊگ و له‌شێ ته‌ڵوه‌ن بوی له خۊن. له ناوه‌ین له‌ش و سه‌ر بڕیای خه‌نجه‌رێ وه خۊنه‌و په‌یا کردن. قوچو خه‌نجه‌ر گرته ده‌سه‌و؛ وه‌ختێ خاس به‌رواردێ گرت، ئه‌وه خه‌نجه‌رێ بوی ک خوه‌ی داۊده گوڵه‌ی!. وه له‌ش ئه‌فسه‌ر خۊن ده‌م خه‌نجه‌ره‌گه که‌مێگ پاکه‌و کرد و له ده‌ور ئه‌فسه‌ریش کومه‌ی له موی سه‌ر زه‌رد گوڵه‌ی ک هاتۊگه ده‌س ئه‌فسه‌رو خاس دیاروی!. لێو خوه‌ی جای و ئه‌ی په‌ڵنگ کوێه ئه‌را یه‌کم جار وانگ ئه‌ڵاورد و بۊه گیری و ئایه‌مه‌یل خوه‌ی چڕی وه‌ت: ئۊه وه من تاوانێگ تره‌ک ئه‌نجامداین، له گوڵه‌ی ک ئۊه وه پێ وه‌تین(گه‌نه‌کار)، من گه‌نه‌کار تره‌کم!. وه ده‌نگی کز و ترشه‌و، په‌شیمانی خوه‌ی هاورده‌زووان و وه‌ت: گوڵه‌ی له‌ی دونیا ته‌مامی گونا و تاوان خوه‌ی پاکه‌و کرد و نه‌یشتان!. ئینگه‌یش ده‌ور منه، ئه‌ی گوڵه‌ی! گوڵه‌ی زه‌رد من! وه خه‌نجه‌ر خۊنی خوه‌ی له ئوده هاته‌و ده‌یشت و چۊن وایگ ئه‌ڵساو، وه‌ر خوه‌ی کرده‌و دوژمن و ناگه ده‌وا و تا یه‌گ ئاوا بوی و نه‌مایه‌ی...
سه‌رچاوه:Haear bej 29 _ Hoziran1941