شۆڕش شاواز: ماوه‌یگه مق بردۊمه‌و دڵو خاس نووڕسمه بارووه‌زع زاراوه‌ى باشوور. وه‌ختى خاس له بانى هۊرده‌و بۊم، دیم ئه‌ى زاراوه که‌فتیه‌سه ده‌ڵه‌ک وه‌ڵه‌کێ ک نه بۊه و نه‌کریاس!. ئه‌ى زاراوه یه‌کى له ڕچه‌ڵه‌که‌یل زووان کوردیه و له فه‌رهه‌نگ گه‌وراى ده‌م ده‌ید؛ ک خاوه‌ن زووانیگه په‌ین و بێ ئیلا و ئه‌ولاس!.
ئه‌ى زاراوه که‌فتیه‌سه مه‌ڵوه‌ندى له کورده‌وارى، ک هه له ده‌یشت گه‌رمه‌سێر و پاچه‌یل کۊه‌یل حه‌مرین تا ڕه‌سیگه زنجیره کۊه‌یل دۊایى زاگرۆس، پیه‌نه‌و بوود و تا ڕه‌سیگه ده‌ڵتاى ده‌یشت سه‌رزه‌مین ئه‌نشان(خوزستان) و له باڵ چه‌پیشه‌و تا پاچه‌یلو وه‌ره‌و ده‌یشت و کۊه‌یل هه‌مه‌دان گریده وه‌ر، ئه‌ى زاراوه له زووان کوردى وه مه‌مه‌ر فه‌کته‌ره‌یل هه له ئایینى تا قه‌ومى و ...، که‌م بۊه‌سه ئه‌دبیاتى ک وه پێ بنۊسیه‌ید. مه‌مه‌رگه‌یشى دیاره ک چه‌س!؟
ئه‌ى مه‌مه‌ره یه‌سه‌گ وه‌ل هاتن ئیسلام وه‌ى مه‌ڵوه‌نده، نه‌که‌فتنه‌سه ژێر کاریگه‌رى یا ته‌ئسیر وه نواى خوه‌یان گرتنه و کۊه‌یل زاگرۆس بۊسه په‌ناگه‌ى خاسى ئه‌رایان. هه‌ر ئه‌و جووه‌رگ زانیم، ئه‌ى زاراوه‌ى کوردیه چه‌ن به‌ش و شێوه‌زاراوه له ناو خوه‌ى گریده وه‌ر، ته‌نیا مه‌ردم کوردى وه پێ قسیه که‌ن ک له باوه‌ت دینییه‌و(ئینگه) شیعه مه‌زه‌ون و بڕى که‌میش له لێیان ک وه پیان ئۊشن کاکه‌یى - یارسان – اهل الحق، وه‌ى زاراوه قسیه که‌ن و له زاراوه‌یل تره‌ک کوردى، ئه‌و زاراوه‌گ فره وه پێ نزیکه هه‌ورامیه ک له زووان کوێنه‌ى گۆرانى له ناوه شعره‌یل و قسیه‌یل ناو دیواخان گه‌ورایل ئه‌ى دیاره دۊنیه‌ید.
هه‌ر ئه‌و جووره‌گ شییه‌وکه‌ریل له باوه‌ته‌یل زانین هه له جه‌مگا ناسى(Sociology) تا زووانناسى(Philology)، وه یه باوه‌ڕ دیرن ک زووان خوه‌ى ئامخته‌یگ دینیه و چوارچیوه‌یگ میتافیزیک دێرێد، ئه‌را ده‌رکردن هس و هۊره‌یل؛ تا ڕزار به‌نى بۊن که‌لیمه‌یل و له ده‌رۊن ئایه‌م ده‌رچگنیان ئه‌را سووز دڵو باوه‌ڕى ده‌ر کردنه. له سه‌ر ئه‌ى جووره زانینه‌یلى، ئه‌ى زاراوه ک پێشت ئیسلامیش، تۊه‌نس خوه‌ى ه‌یوه‌ت بکه‌ید و خوه‌ى بکه‌یده‌و خاوه‌ن.
وه ئاسانى نه‌که‌فته باوش ئیسلام و سه‌نتزیگ له ناوه‌ین(Theology) زه‌رده‌شتى بۊن زووان خوه‌یان و ئایدیۆلۆژى نوو دروس کردن. ئه‌را یه‌یشه دۊنیمن، ک یانه‌گ وه تازه موسه‌ڵمان له قه‌ڵه‌میان دانه له‌و سه‌ره‌دمه، تواسن وه ته‌که‌ودان وه بنه‌ماڵه‌ى په‌یغمبه‌ر(ص) ک وانیش وه هانا و فریایڕه‌س ژێرده‌سه‌یل و فه‌قیر و هه‌ژاره‌یل بۊن، خوه‌یان له‌ى دینه وه جوور تازه‌ى جێ بیه‌ن ک وه ناو شیعه ناو ده‌رکردیه و ئینگه‌یش هه یه ناوێه. ئه‌گه‌ر بایمن و خاس بنووڕیم؛ یانه ک له‌و سه‌رده‌مه وه ئارى(ئاریایى) ناسیانه، ئه‌وقه‌ره چوارچوو(Structure) وه قووه‌تى داشتنه ک وه فه‌رهه‌نگ خوه‌یان تۊه‌نسیه له شیرین زووانى(Oratory) دینى وه‌رجله شیعه بۊن خوه‌یان، بنه‌یگه خزمه‌ت ئه‌ى مه‌زه‌وه‌و، ئه‌را یه‌یشه دۊنیمن یه‌کمین پرسه‌ى(ئیمام حوسێن) و یاره‌یلى هووز بوۊه(ال بۆیه) گرنه‌ى!.
ئه‌ى ڕه‌سمه هه له دین زه‌رده‌شتى هاتیه و سه‌نتزیگ زووانى و فه‌رهه‌نگ دینییه وه‌ل دین تازه‌یا. وه‌لى یانه بلیمه جێ، هه‌تا هووره ک ئه‌را ئه‌هورا کریاس و چڕیاس له چه‌مه‌رى وه‌تن و هه‌ى ڕه‌و وه پاوه موورى، شێوه‌ى نوو وه خوه‌یان گرتنه، وه‌لى له ئه‌ى فیگۆر یا شکل تازه ته‌نیا که‌لیمه‌یل(Terminology) له وشه یا حه‌رف وه سه‌ریان هاتییه، وه‌لى(Rythm) یا (ئیقاع) ده‌نگ خوه‌ى ئاڵشت نه‌کردیه و ته‌نیا ناوه‌یل له تێ ئاڵشت بۊنه.
ئه‌ڵبه‌ت ئه‌ى مه‌زه‌و نووه فره وێرانى وه سه‌ر زووان کورد خوار هاورد و واژه‌ى(ئۆممه‌ت) ک کلیمه‌گه عه‌ره‌بى وه‌ره‌و هس و جێیگ برد، فره تره‌ک له واژه‌ى ئه‌نترناسیۆنالیزم(ئمڕووژى) وه‌ره‌و نواتر بچوودو وه ته‌مامى ئه‌ى هۊر و باوه‌ڕ نووه نه‌یشت زووان گوڕ بگریدو وه‌ل زه‌مان و ده‌ورانا خوه‌یا گل بخوه‌ید و پێش بکه‌فێد.
ئمجا له یه‌ى باوه‌تیشه‌و بایه‌ته دروود کل بکه‌یم ئه‌را باوگ و باپیره‌یل ئیمه ک نه‌یشتنه وه سه‌ر یه‌وه زووانمان له به‌ین بچوود. ئه‌ى زاراوه ک ئیمه ئینگه وه پێ قسیه که‌یم، وه ڕه‌وشێگ ده‌موه‌ده‌م ڕه‌سییه‌سه پیمان، ئینگه بایه‌سه چه بکه‌یم؟
له چاره‌ک دۊاى سه‌ده‌ى 20 و سه‌ره‌تاى 21 ک هایمه ناوێ، دونیا وه گیشتى تۊش چه‌ن قه‌یران و نه‌خوه‌شى هات. ک ئیمه‌یش له‌ى نه‌خوه‌شیه‌یله له ئه‌مان نه‌ۊمنه‌و که‌فتیمه وه‌ر ڕه‌پوولیشى. ئه‌ى نه‌خوه‌شییه چێشتى وه ناو وه یه‌کاڕشیان(Choas) ته‌رتیف دونیاس، ئه‌ى وه‌یه‌کاڕشیانه بۊه ده‌سپیچگى تا ئایمه‌یل، ک هانه هه‌ر جێ و لوور یا نێشتمانێگ که‌مى وه خوه‌یانا بچنه‌و؛ وه‌ختى که‌مى سه‌ر بردنه‌و ده‌رۊن خوه‌یان که‌فتنه‌و هۊر واژه‌ى (من کییم)؟ وه‌ل یه‌یا ئه‌را له ناو نه‌چێن ئینسانیه‌تیان ده‌س کردن وه یه‌گ کار فه‌رهه‌نگى بکه‌ن...!.
ئیمه‌یش له‌ى بارووه‌زعه ئه‌و ده‌یشت نه‌وه‌یمن و بڕیگ له لێیمان ده‌س کردن وه جه‌مه‌و کردن و زینییه‌و کردن زووان و فه‌رهه‌نگ خوار، ئه‌را یه‌گ ئه‌ى به‌شه له فه‌رهه‌نگ ئینسایه‌ت و شارستانى کوردى له ناو نه‌چوود.
مه‌ینه‌ت فره‌ى تا ئینگه من له سه‌رى نۊسم کیشیاس و جێ دڵخوه‌شییه. وه‌لى گله‌ییگیش هه‌س ک بایه‌سه باریمانه زووان؛ تا له وه‌ر چه‌و بگریه‌ن و له بانى کار باوه‌تى(Methedic) بکریه‌ید.
له‌ى کاره‌یله‌گ له سه‌ر زووان و فه‌رهه‌نگ کورد له خوار(باشوور) دێرى کریه‌ید، هۊچ جیاوازى وه‌ل زاراوه‌یل تره‌کا نه‌ێرێد ک هێمان هانه کیشمه‌کیش یه‌ک قه‌بوول کردن یا نه‌کردن ک جێ باسێ له‌یره نییه.
ئیمه باس له سه‌ر زاراوه‌ى باشوورى که‌یمن ک ئینگه هێمان خاس هێز نه‌گرتیه، له‌وه‌ر نه‌ۊن زانا و پسپۆره‌یل ئه‌ى به‌شه، ک ئه‌گه‌ریش هه‌ن فره که‌من، ئه‌ى فه‌رهه‌نگ و زووانه دێرێ له جێ یه‌گ وه‌ره‌و خاسى بچوود، په‌سا که‌فیده ناو که‌نوکووسه‌یلى ک تا بایدو یانه پڕه‌و بکه‌ید و له لێیان بپه‌ڕێده‌و، نیمه‌ى له فه‌رهه‌نگ و زووانه‌گه له ناو چێیه و نه‌مه‌نیه‌سه‌ى. ئمجا چاره چه‌س؟
وه ڕا و باوه‌ڕ من وه‌خت وه هاتیه ده‌س ئه‌ڵماڵیم، پێشتێن قایمه‌و بکه‌یم و ده‌س بکه‌یم وه دروس کردن ئه‌نستیتۆیگ یا ماڵبه‌ندى ئاکادیمى؛ تا بڕێگ له زانایل ئه‌ى به‌شه له‌وره جه‌مه‌و بوون و کار له سه‌ر ئه‌ى فه‌رهه‌نگ و شێوه‌زووانه بکه‌ن ک وه ته‌مام پلو پێچه‌یلى ک ڕووژگار وه سه‌رى هاوردگه، چۊن ئه‌مانه‌تى ڕه‌سیه‌سه ده‌س ئیمه، بکه‌یمه‌ى خاوه‌ن و ئه‌ى ئه‌مانه‌ته چۊن ده‌س سزیاى وه‌لیا ڕه‌فتار بکه‌یم. یه‌یشه له هۊرمانوود ، وه‌تنه:(ئه‌مانه‌ت دانه‌یه‌و ده‌س زه‌وى خیانه‌ت وه پێ نه‌کرد).
چه‌وێ خسمه بان ڕه‌وش(Method) زینگه‌وکردن دو زاراوه‌ى سۆرانى و کرمانجێ؛ وه‌ختى ماوه‌ى له ناو بۊش (قسه‌که‌ره‌یل) ئه‌ى دو زاراوه مه‌نم، فره چێشت خاس که‌فته ده‌سم، وه‌ختى به‌راورد گرتم، دیم زانایل یا که‌سه‌یل زووان زینێیه‌وکه‌ر له‌ى دو به‌شه، فره له ده‌سه‌واژه‌یلى ک ئینگه له ناو نۊسین و ئه‌ده‌بیات وه کار به‌ن، له واژه‌یل و که‌لیمه‌یلى هاتیه ک له یه‌ى ئاوایى یا هووز یا ناوچه وه‌رده‌وام هاتیه‌سه زووان و که‌م که‌م ئه‌ى که‌لیمه‌یله هاوردنه و له ناو ئه‌ده‌بیات له هاڵ تووژگ گرتن له ناو ئه‌ى ئاوایى ده‌رى هاوردنه و ئینگه دى بۊه‌سه که‌لیمه‌ى ک ڕووژانه وه کارى تیه‌رن.
ئینگه له‌ى به‌شه ئه‌گه‌ر هات و کار وه ڕه‌وش زانین و ئاکادیمیک کریا، بایه‌سه وه‌ى جووره په‌یڕه‌وى بکریه‌ید نه‌گ له که‌لیمه‌یل تره‌ک یا له زووانه‌یل تره‌ک باریه‌یده ناوێ، ئه‌ڵبه‌ت ئه‌ى چێشته‌گ ئۊشم ده‌ر له هاوبه‌شییه‌یل زووانییه. ئه‌را نموونه: ئایا ئیمه ئه‌گه‌ر بتوایم واژه‌سازى بکه‌یم ئه‌را یه‌گ خاستره‌ک زووان کوردى ده‌وڵه‌مه‌نه‌و بکه‌یم، خاستر نییه له‌جێ کوومه‌ڵگا = جه‌مگا باریمن یا له جێ زاراوه= زووانچه یا بۊش وه له جێ سه‌رۆک= سه‌رداڵ باریمن؟
یانه له ڕیچه‌ڵه‌ک خوه‌یان هانه ناو زووان و خاستره‌ک فامیه‌ن ئه‌را ئه‌و که‌سه‌یله‌گ توان وه‌ى زووانچه یا بۊشه قسیه بکه‌ن. وه‌ختى یانه هاوردم ئینگه گه‌ى هاتیه‌سه یه تا هه‌ر ئه‌و جووره‌گ وه‌تم، وه‌ل دامه‌زرانن و دروس کردن ئه‌نستیتۆیگ یا ئاکادمى له‌ى باوه‌ته‌و کار بکریه‌ید تا ئه‌ى زووان شرینه، ئاسیمیله نه‌وود و هه جوى خوه‌ى بمینێده‌ى.