وه‌ر: شۆڕش شاواز
مارتن لۆته‌ر کینگ له ١٥ کانوون دوێم ساڵ ١٩٢٩ هاته دونیا و له ٤ نیسان ١٩٦٨ کوشیا.
لۆته‌رکینگ سه‌رکرده‌یگ ڕه‌ش پووسه‌یل ئه‌مریکا بوی. قه‌شه و چالاکێگ سیاسی مروڤ په‌روه‌ر بوی.
داوای ئه‌ڵگرتن جیاوازی ڕه‌گه‌زی کرد ک دژ وه ڕه‌ش پووسه‌یل بوی. ساڵ١٩٦٤ خه‌ڵات نۆبڵ ئاشتی گرت، ئینگه ڕووژ له داڵگ بوینی کریاسه ڕووژیگ وه یایمه‌نێ و ها له ناو ڕووژشمار تاریخی ڕه‌سمی ئه‌مریکا. مارتن یه‌کێگ له وه ناوبانگترین که‌سایه‌ته‌یلی بویه ک وه شێوه‌یگ مه‌ده‌نی داوا کردیه ئه‌را نه‌یشتن جیاوازی ڕه‌گه‌زی و نوا گرتن له نه‌ژادپه‌ره‌ستی و سه‌نن ئازادی و هه‌قه‌یل ئینسانی.
وه دونیا هاتنی:
له ١٥ کانوون دوێم ساڵ ١٩٢٩ له شار ئه‌تله‌نتای ولایه‌ت جۆرجیا چهو وه دونیایا ئه‌ڵاورد، له بنه‌چه‌ک ئه‌ڵگردێگه‌و سه‌ر ئه‌و کۆیلانه یا نه‌وکه‌ره‌یله‌گ له سه‌ره‌تای په‌یا کردن ئه‌مریکا له لایه‌ن سفێ پووسه‌یله‌و ئه‌را کارکردن و سه‌نن و فرووشتن له کێشوه‌ر ئه‌فریقییا هاوردنان ئه‌را ئه‌ی کێشوه‌ر تازه په‌یا بویه. باوگ مارتن یه‌کێگ بوی له‌و خه‌باتکاره‌یله‌گ دژ وه ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستی و داخوازکه‌ر هه‌ق که‌م زورویه‌ته‌یل و بنده‌سه‌یل ناو ئه‌مریکا بوی. ئمجا له دویا خوه‌یشی کوڕه‌گه‌ی مارتن هه چوی باوگی درێژه‌دا وه‌ی خه‌باته‌و وه‌رده‌وامێ کرد تا ڕه‌سییه ئه‌و جێیه‌گ بویه یه‌کێ له رێبه‌ره‌یل سه‌رسه‌خت جمشت یه‌کسان خوازی و نه‌ێشتن ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستی و ئه‌ی ناویشه هه له سه‌ری مه‌ن و وه‌ی ناویشه ئینگه ناسنه‌ی. مارتن له مناڵیه‌و هه‌ست وه یه کرد ک ده‌وروه‌ری وه چه‌وێگ جیاواز نووڕنه پێ و ته‌نیا خوه‌ی نێیه له‌یوا به‌رواردی گرن به‌ڵکو ته‌مامی وانه‌گ چوی خوه‌ی ڕه‌ش پووسن هه‌م له‌یوا ته‌ماشایان که‌ن. دوێنێد وه مه‌مه‌ر یه‌گ ڕه‌ش پووسه نیه‌تویه‌نێد وه‌ل مناڵه‌یل سفێ پووسا یاری بکه‌ید. وه‌ل گه‌ورا بوینیا ئه‌ی پرسیاره له لای مارتن هه گه‌ورا تره‌و بوی و له دویای جوواویش ئه‌را گه‌ردیا. وه‌لی وه‌ل یه‌یشا هاڵی بووت ک خوه‌ی هویچ چێشتێگ له سفێ پووسێ که‌متر نه‌ێرێد و توانای یه‌یشه دێرێد ک ئه‌وانه ئه‌و کاره‌یله ئه‌نجام ده‌ن، خوه‌یشێ ئه‌ی توان و قووه‌ت وانه دێرێد!. ئمجا هات له بان ئه‌ی کاره‌یله‌گ وانه‌که‌ن کار کرد و له سه‌ر گێشتیانیشه‌و وه‌رده‌وام بووت له خوه‌نین و خوه‌ی ڕه‌سانن وه وریایی و هۆشیاری فره تره‌کێ. وه‌سه‌ر که‌فتێ قۆناغه‌یل ده‌رس خوه‌نین ته‌مام کرد و له ساڵ١٩٤٢ کۆلیژی(مورهاوس) قه‌بووڵ بوی و ساڵ١٩٤٨ باوه‌ڕنامه له باوه‌ت جه‌مگاناسییه‌و گرت و له‌ی ماوه‌یشه چوین ده‌سمیه‌تده‌ر باوه‌گی له ناو که‌نیسه‌ی کار کرد. مارتن هه له‌یوایشه نه‌وسا و خوه‌نین خوه‌ی وه‌رده‌وام کرد و دویای سێ ساڵ له خوه‌نینگای لاهوتی پنسیلڤانیا باوه‌ڕنامه‌ی زانستیش گرت. ساڵ ١٩٥٣ وه‌ل دویه‌تێگ ڕه‌ش پووسا وه‌ناو کوریتاسکوت په‌یمان ژیان هاوسه‌ری به‌سا و تویه‌نس له ساڵ١٩٥٥ له زانکۆ واشنتۆن دکتوورای له فه‌لسه‌فه بگرێت.
سه‌ره‌تای قۆناغێگ نوو:
یه‌کێگ له تێه‌ڵترین شێوازه‌یل جیاوازی چین و ڕه‌گه‌زی ک ڕه‌ش پووسه‌یل وه‌لیا رویوه‌رۆی بوینه، ئه‌و جیاوازی و بێرێزیه بویه ک له لایه‌ن کۆمپانیای پاسه‌یل هاتووچوو شار مونتگمری وه سه‌ریان هاورد. قانوونی له‌یوا په‌یڕه‌وی کردن، له وه‌خت سوار بوین هه‌ر ڕه‌ش پووسێگ بایه‌د له ده‌ر دویای پاسه‌گه سوار بویاتا و له کورسییه‌یل دویا بنیشتا و کورسییه‌یل نوایین هن سفێ پووسه‌یل بوی، جیا له یه‌یشه هه‌ر وه‌خت سفێ پووسێگ سوار بویاتا وه جێ ئه‌را نێشتنێ نه‌یواتا بایه‌ته ڕه‌ش پووسێگ ئه‌ڵساتاو جێیه‌گه‌ی خوه‌ی ئه‌رای چووڵ بکردا. ڕه‌ش پووسه‌یل بایه‌ته له ده‌رێ نوای پاسه‌و پویل بیاتن و له ده‌رێ دویای پاسه‌گه سوار بویاتان. ئه‌ی هاڵه‌ته وه‌رده‌واموی تا ڕووژ په‌نج شه‌مه‌ی کانوون یه‌کم ساڵ ١٩٥٥ ک ژنێگ ڕه‌ش پووس ئاماده نه‌وی جێیه‌گه‌ی خوه‌ی به‌یده پێیایگ سفێ پووس و کورسییه‌گه‌ی خوه‌ی ئه‌را چووڵ بکه‌ید. ئه‌ی جوور کار ئه‌ی ژن ڕه‌ش پووسه بویه مه‌مه‌ر یه‌گ شوفیر پاسه‌گه بچوود پۆلیس بچڕێد و وه تۆمه‌ت سه‌رپیچی کردن له قانوون ئه‌ی ژنه ده‌سگیر بکه‌ن، یه خوه‌ی بویه جه‌رقه‌ی ئه‌را سه‌ره‌تای قۆناغێگ نوو ئه‌را ژیان ڕه‌ش پووسه‌یل ئه‌مریکا.
خه‌بات وه خاتر ئازادی
ئه‌ی رویدایه و رویداگه‌یل وه‌رجله یه‌یشه، بویه هه‌و یه‌گ رق و کینه‌ی ڕه‌ش پووسه‌یل به‌یگانه‌و له‌یه‌ک و بووده په‌ندێ و چێشتی نه‌مه‌نوید توندوتیژی و خوین ڕشاننی سه‌رتاپای ئه‌مریکا بگریه‌ده‌و وه‌ر. وه‌لی وه هاوکار یه‌گ مارتن لۆته‌ر کینگ شێواز خه‌باتێگ و وه‌رگری کردن له ڕیه‌یل(ناتوندوتیژی) گرته‌وه‌ر و تێکوشانه‌یل مه هاتما گاندی له هیندوستان بویه وه ئیلهامێگ ئه‌را مارتن تا له‌ی ڕییه‌و بڕه‌سیده داخوازه‌یل هاونه‌ژاده‌یلێ. مارتن وه وه‌تنێگ له عیسای مه‌سیح ک وه‌توێگ، کرده‌ی وه شوعار خوه‌ی. عیسا له‌یوا ئویشی:(له دوژمه‌نه‌یلد خوه‌شد بایگ و داوای ره‌حمه‌ت ئه‌رایان بکه‌و ئه‌را ئه‌و که‌سانه‌گ نه‌فه‌ره‌ت له لێت که‌ن، داوای به‌زه‌ی هاتن له خودایش ئه‌رایان بکه، ک گه‌ن وه‌لدا ڕه‌فتار که‌ن). هه‌ڵمه‌ت و کاره‌یل مارتن سه‌ره‌تایه‌گ نوو بوی ئه‌را ژیان ئه‌و ڕه‌ش پووسه‌یله‌گ وه ڕه‌گه‌ز ئه‌فریقی بوین و له ناو ئه‌مریکا نیشته‌جێ بوین. سه‌ره‌تای کاره‌یل ڕه‌ش پووسه‌یل وه یه ده‌س وه پێ کرد و بانگیش ئه‌رای کردن ک هویچ ڕه‌ش پووسێگ سوار پاسه‌یل ئه‌و هێڵه‌یله نه‌وود ک قانوون جیاوازی ڕه‌گه‌زی په‌یڕه‌وی که‌ن و له‌یوا بایکۆتی کردن، ئه‌ی کار بایکۆت کردنه ماوه‌ی ساڵێگ له لایه‌ن ڕه‌ش پووسه‌یله‌و په‌یڕه‌وی کریا و زه‌رد فره‌گه‌ورای ڕه‌سانه وه کۆمپانیای هاتن و چێن ئه‌ی هێڵه‌یله. چوین ٧٠% موسافره‌یل ئه‌ی هێڵه‌یله ڕه‌ش پووسوین و وه‌ختی سوار پاسه‌یلیان نه‌وین، ئه‌وانه ئه‌ی هه‌مگه موسافره له ده‌س دان و زه‌ردمه‌ند بوین. حکوومه‌تیش هویچ ده‌سپێچگی نیاشت تا مارتن بگرێگ. ئمجا ماوه‌ی دویا تر له یه، ک له شوون ده‌سپێچگ گه‌ردین، وه تاوان یه‌گ توندڕانییه له جاده‌ێگ، ک بایه‌ته ٢٥ میل بچوود و لۆته‌ر ٣٠ میل چێیه، گرتنه‌ی و بردن خسنه‌سه زیندان وه‌ل بڕیگ ئایه‌م سه‌رخوه‌ش و دز و ئایه‌م کوشا. ئه‌ی وه زیندان چێینه ئه‌را یه‌کم جار بویه مه‌مه‌ر یه‌گ بار ده‌رونی فره‌ێگ بنه‌یده‌و بان لۆته‌ر و کاریگه‌ری فره‌ی له سه‌ر وه جێ هیشت، ئمجا دویاتریش وه که‌فاڵه‌ت ئازاد کریا. دویای چوار ڕووژ و له کانوونی دوێم ساڵ ١٩٥٦ له‌و وه‌خته‌گ مارتن لۆته‌ر له هاڵ خوه‌نین وتارێگ بوی ئه‌را لایه‌نگه‌ریلێ، قومبه‌له‌یگ خریا ناو ماڵه‌گه‌ی و فره نه‌مه‌نویگ ژن و دویه‌ته‌یشی بکوشێد. وه‌ختی هاته‌و ئه‌را ماڵ، دی له ده‌ر ماڵه‌گه‌ی بڕیگ له هاوڕه‌ش پووسه‌یل خوه‌ی کووه‌و بوینه‌و قه‌ی قه‌تار به‌سنه‌و خوه‌یان چه‌کداره کردنه و نیازی له‌یوا دێرن ک بچن ئینقام و تۆله بسێنن. وه‌لی مارتن لۆته‌ر روی کرده‌و لایه‌نگره‌یلێ وه‌ت:( ترس و توقین له لاوه نین، ڕی نیهن ترس و توقین چێشتێگ وه سه‌ردان بارێگ ک نه‌تویه‌نین له ژێری که‌مه‌ر ڕاسه‌و بکه‌ین،تا چێشته‌یلی وه سه‌ردانا بچسپنن، ئیمه داوا کار توند و تیژی نیمن و نییه‌که‌یم). دویای ئه‌ی رویدایه خوه‌ی وه بڕیگ له هاوڕیه‌یلی وه تۆمه‌ت به‌شدار بوین له موئامه‌ره و بانگ کردن ئه‌را بایکۆت ده‌سگیریان کردن. گرتنه‌یل وه‌رده‌واموی تا یه‌گ چوار ژن ڕه‌ش پووس، شکایه‌ت و داوایگیان پێشکه‌ش وه دادگا کرد، ئه‌را لاوردن قانوون جیاوازی ره‌گه‌زی له سوار بوین پاسه‌یل مونتگمری. دادگایش ئه‌ی داوا کارییه وه پیاچێیو، له بان ئه‌ی قانوون قه‌راری ده‌رکرد و لاورده‌ی و جیاوازی ڕه‌گه‌زی ئه‌را سوار بوین لا چێ. دویای یه‌یشه مارتن لۆته‌ر داوا کرد له لایه‌نگه‌ریلێ ک بایکۆت بشکنن و وه سه‌ربه‌رزیه‌و سوار پاسه‌یل بوون.
هه‌ق به‌شدار بوین له ئه‌ڵوژانن:
وه‌ختی مارتن لۆته‌ر ئه‌ی سه‌رکه‌فتنه وه ده‌س خس، نه‌وسا و ده‌س کرده خه‌باتی تازه‌تره‌ک وه ئه‌ی خه‌بات تازه‌یشه دژ بوین وه یکێگ تره‌ک له جیاوازیه‌یل ئه‌مریکی- ئه‌فریقیه‌یل بوی. ئه‌وه‌یشه یه بوی ک هه‌ق ده‌نگدان نیاشتن ئه‌را به‌شدار بوین له ئه‌ڵوژاننه‌یل ئه‌مریکا. فره وه ئارامی مارتن لۆته‌ر ئه‌ی شه‌ڕیشه وه نه‌رم برده ڕیه‌و تویه‌نی ناو په‌نج هه‌زار ڕه‌ش پووس ئه‌را به‌شدار بوین له ئه‌ڵوژانن له ناو لیست ده‌نگده‌ره‌یلن اویان بنویسێد. ساڵ ١٩٥٧ مارتن لۆته‌ر وه سه‌رۆک کۆنگره‌ی مه‌سیحیه‌یل باشوور ئه‌مریکا ئه‌ڵوژیا. ئه‌ی ڕیکخریایه پشتێوانی له جمشت هه‌ق مه‌ندنییه‌یل و پره‌نسیپه‌یل ئایینی مه‌سیحی کردویگه نمونه و شوعاری ئه‌را خوه‌ی. هه له‌و ساڵه‌و له عومری ٢٧ ساڵی مارتن لۆته‌رکینگ خه‌ڵات(سنگارن) وه پێ به‌خشیا، ئه‌ی خه‌ڵاته ساڵانه دریا وه‌و که‌سانه‌گ دژ وه ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستی تێکوشان که‌ن و کردنه. دویای گرتن ئه‌ی خه‌ڵاته له وه‌رده‌م په‌یکه‌ر(ئه‌بره‌هام لینکۆڵن) وه ده‌نگ به‌رز چڕی و هاوار کرد(هه‌قه‌یلمان به‌نه‌پیمان).
ته‌حدای حکوومه‌ت:
وه‌ختێگ کنیدی بویه سه‌رۆک ئه‌مریکا مارتن لۆته‌ر هه‌و‌ڵه‌یل خوه‌ی وه قووه‌تره‌و کرد ئه‌را یه‌گ حکوومه‌ت فیدراڵی بکیشد وه‌ره‌و ناو ئه‌ی مه‌سه‌له و چه‌وسانن ڕه‌ش پووسه‌یل و په‌یڕه‌وی کردن سیاسه‌ت ڕه‌گه‌زپه‌رستی ک دژ وه پیان ئه‌نجام دریه‌ید. لۆته‌ر حکوومه‌ت وه‌یه تاوانبار کرد ک ئه‌وان ده‌س ناننه‌سه‌و بان ده‌س وسانه‌و له وه‌رایوه‌ر ئه‌ی کیشه‌ی گه‌ورا. وه‌لی کیندی تویه‌نس خوه‌ی دویر بگرێد و سر نه‌خوه‌یده نا ئه‌ی داواه‌گ لۆته‌ر ئه‌راناویده‌و. وه‌ختێگ لۆته‌ر کینگ بێ ئومید بوی له‌وه‌گ حکوومه‌ت نیه‌تواید کێشه‌یان چاره بکه‌ید، ساڵ ١٩٦٣ زنجیره‌ێگ خوه‌پێشاندان(موزاهره) له شار برمنگهام ڕی خس و هان هاوبه‌شی ته‌مام جه‌مگا وه‌ل یه‌کا له‌ی خوه‌ی پێشاندان دا. وه‌لی حکوومه‌ت دژ ئه‌ی کاره‌یله وسا وه یه‌کودانێگ له ناوه‌ین ڕه‌ش پووسه‌یل و پۆلیس سفێ پووسه‌یل رلاویدا، هه له‌و وه‌ختیشه خوه‌ی پێشاندان و مانگرتن و بایکۆت کردنیش قه‌یه‌خه کریا، هه له‌ی وه‌خت لۆته‌ر ته‌حدای حکوومه‌ت کرد و ئه‌را یه‌کم جار قانوون شکان ده‌س وه پێ کرۆد. وه‌ل هاوڕیه‌یل خوه‌یا خوه‌ی پێشاندان ڕێ خسن و وه‌هاوار و ده‌نگ گه‌وار وه‌تن:(وه‌خته ئازادی بیرمنگهام هاتیه). مارتن گیریا و خریا زیندان یه‌که‌که‌سی، له ناو زیندان کینگ وه‌تاری نویسا، ک دویاتر بویه سه‌رچاوه‌ێگ گرنگ جمشت داواکارییه‌یل هه‌ق مه‌دنییه‌یل. له‌وره مارتن لۆته‌ر فه‌لسه‌فه‌ی خوه‌ی ک پشت وه خه‌بات ناتوندوتیژی به‌سویده‌و دیاری کرد.
ناچار بوین سفێ پووسه‌یل ئه‌را داین و سه‌نن
دویای یه‌گ مارتن لۆته‌ر وه که‌فاله‌ت ئازاد بوی، درێژه داگه وه‌ریه‌و بردن جمشته‌گه‌ی، که‌م که‌م ئه‌ی هویره‌وکردنیشه له لای دروس بوی، ک وه مناڵه‌یل جمشته‌گه‌ی وه‌ریه‌و بوه‌ی وه ئه‌ی پرسه لای دروس بوی ک ئه‌گر مناڵه‌یل بخیمه نوای ڕیپه‌یوان که‌س نیتویه‌نێد کاری وه‌لیان بکه‌ید!. ئه‌ی پرسه لای دروس بوی :(که‌سێگ چه ئه‌ول مناڵه‌یلا که‌ید؟ چوین که‌م که‌س هه‌س وه‌رپرسیاری کوشتن مناڵێگ بگریده‌و مل). فره وه ئارامی و بێ دودڵی له ڕیپه‌یوانێگ مناڵه‌یل خسه‌و نوای ئه‌ی ڕیپه‌یوانه. وه‌لی له وه‌رایوه‌ر ئه‌ی جویله پۆلیس نه‌تویه‌نس خوه‌ی بگرید و بێ هویچ گومانێگ وه دار و کوته‌ک و سه‌گ پۆلیسی که‌فته گیان مناڵه‌یل. ئمجا فره وه په‌له و زوزی ئه‌ی کار پۆلیسه که‌فته وه‌ر کامیرای ڕووژنامه نویسه‌یل و ئه‌ی وێنه‌یله ک له‌ی حه‌مله‌گ پۆلیس کرده سه‌رمناڵه‌یل له سه‌رانسه‌ر دونیا بڵاو بوییه. ئه‌ی کاره ئه‌مریکا خس وه‌ر وه‌رپرسیاره‌تێگ گه‌ورا و ویژدان ملینها که‌س هاورده ژان و جویلیان. وه‌ی جووره بوی مارتن تویه‌نی ئه‌ی قه‌یرانه‌گ تواس ئه‌را ئه‌مریکا دروس بکه‌ید، دروس کرد. پشت سه‌ریه‌یش نه‌وسا وه‌ت: ئه‌ی فشاره‌یله و زه‌خته‌یل نیه‌وسنه‌و وه‌رده‌وامن، وه‌لی(له لویشێ ئیمه ئاماده‌ی گفتووگۆ و داین و سه‌ننیم، وه‌لی دانیشتن و داین و سه‌ننی وه قووه‌ته‌و). سفێ پووسه‌یل شاره‌گ وه هه‌ڵه‌په‌ڵه لیژنه‌یگ ئه‌را نیشتن و داین و سه‌نن وه‌ل ڕه‌ش پووسه‌یل دروس کردن، وه پشت وه‌گ وه‌ل ڕه‌ش پووسه‌یلا نیشتن، له سه‌ر یه ڕیکه‌فتن دی جیاوازی ڕه‌گه‌زی لاچوود و سیستمێگ دادپه‌روه‌رانه دروس بکریه‌ید و گیریایلیش له زیندان ئازا بکریه‌ن. هاوه‌خت وه‌لیه‌یا ک نیشتوین و داشتن باس له سه‌ر ئه‌ی ڕیکه‌فتنه‌یل کردن، تۆندره‌وه‌یل سفێ پووس ده‌س کردنه نارنجۆک خسن ئه‌را ناوماڵ سه‌رکرده‌ی ڕه‌ش پووسه‌یل، له‌ی لایشه‌و جاێڵه‌یل ڕه‌ش پووسیش له وه‌رایوه‌ر ئه‌ی کرداره، هه‌ڵامات هاوردنه سه‌ر پۆلیس و ده‌ها سه‌یاره سزانن و دوکانه‌یل سفێ پووسیش خسنه ده‌س خوه‌یان. له‌ی وه‌خته جۆن کیندی ها‌ڵه‌ت نائاسایی ده‌ر خس و رایشێ گه‌یاند. وه‌لی کینگ هه‌ر وه‌رده‌واموی له کوشانن بڵوزه‌ی ئاگر رق و کینه له ناوه‌ین ڕه‌ش پووسه‌ل ک تواسن بڕه‌سنه ڕووژێگ دادپه‌روه‌رانه و ئازاد ک ئه‌را گێشتیان بووت.
من خه‌و خه‌یاڵێگ دێرم
ساڵ ١٩٦٣ له ڕیپه‌وانێگ بێ وێنه تا ئه‌و وه‌خته، ٢٥٠هه‌زار که‌س ک له ناویان ٦٠هه‌زار که‌سیش سفێ پووس بوین، ڕشیانه ناو شه‌قام و خیاوانه‌یل و چێن وه‌ره‌و لای په‌یکه‌رگه‌ی لینکۆڵن!. یه گه‌وراترین رێپه‌وان بوی وه خاتر داوای هه‌قه‌یل مه‌دنی. کینگ له‌وره وتارێگ خوه‌نی و پێشکه‌ش کرد وه ناو (م خه‌و و خه‌یاڵێگ دێرم )و له‌یوا وه‌ت:( م له خه‌و و خه‌یاڵ خوه‌م دوینم ک ڕووژێگ تیه‌ید ک هه‌رچوارمناڵه‌گه‌م له ناو جه‌مگای ژیان که‌ن ک دی که‌س ته‌ماشای ڕه‌نگ پووسیان نیه‌که‌ید، به‌ڵکو وه ئه‌خلاقیان و ڕه‌فتاریان له سه‌ریان حوکم ده‌ن و قه‌رار ئه‌رایان ده‌ر که‌ن وه‌لیان ڕه‌فتار که‌ن). مارتن خوه‌ی پێشانده‌ریلی له‌یوا وه‌سف کرد ک ئه‌را سه‌نن ئه‌و قه‌رزانه هاتنه ک ها لای ئه‌مریکا و ته‌مامیان کوو بوینه‌سه و ئه‌ویش نییه‌دانه‌و. (له‌ی جیاڵی ئه‌وه‌گ ئه‌و وه‌عده‌یله‌گ دایه وه پیان پابه‌ند بووت و جێوه‌جێیان بکه‌ید، ئه‌مریکا چه‌کێگ بێ ره‌سید داسه پیان، ک ئه‌ی چه‌کیشه له بانی نویساس: ڕه‌سیده‌گه‌ی به‌ش خه‌رجه‌گه‌ی نییه‌که‌ید). دڵه‌راوکی ده‌س کرده پی، زه‌نگه‌یل ئازادی هێمان خاس ئاماده نه‌وین بزریه‌ن، هێژده ڕووژ له‌ی خوه‌ی پێشاندانه نه‌گوزه‌یشتویگ، له ناوکاوه‌و مارت لۆته‌ر کینگ و ملیونها ئه‌مریکایی تویش شۆک گه‌ورای بوین!. وه‌ختێگ ژنه‌فتن له که‌نیسه‌ی مه‌عمه‌دانی له‌و وه‌خته‌گ شاگرده‌یل ڕه‌ش پووس له‌وره بوینه، ته‌قینێگ رویدایه و کاره‌ساتێگ خوینین و خوین ڕشیان له لی که‌فتیه‌سه‌و. مارتن خوه‌ی وه په‌له‌و زویزی ڕه‌سانه شار برمنگهام و نه‌یشت ئه‌ی رویدایه ته‌ئسیر له بان ڕه‌ش پووسه‌یل بکه‌ید و بووده مه‌مه‌ر ئینتقام گرتن له وه‌رایوه‌ر سفێ پووسه‌یل.
خه‌ڵات نۆبڵ:
له ناوئه‌ی ساڵه‌یل مه‌جه‌له‌ی تایم نازناو(پێیای ساڵ) به‌خشییه مارتن. له تاریخ ئه‌مریکا یه یه‌کمین ڕه‌ش پووسه ئه‌ی نازناوه دریه‌ید پێ. دویای یه‌یشه له ساڵ ١٩٦٤ وه هاوکار داوا کاری ئه‌را خه‌بات ناتوند و تیژی خه‌ڵات نۆبڵ ئاشتیش وه پێ بخشیا. مارتن مناڵترین که‌س له باوه‌ت عومره‌و بوی ک ئه‌ی خه‌ڵاته وه پێ به‌خشیا. خه‌بات ئه‌ی جاره‌ی لۆته‌ر له ڕی نه‌یشتن ژاری و بێکاری بوی ک له ناو ڕه‌ش پووسه‌یل جێ خوه‌ی خوه‌ش کردویگ. ئه‌را یه‌یش داوای یه کرد ک بایه‌د، له داهات و ده‌رامه‌د وڵات ئه‌مریکا به‌ش وانیش به‌ن و یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری له‌ی باوه‌ته‌و بووت.
له سه‌ر ئه‌ی تێکوشان بێ وچانه، له لایه‌ن زانکۆه‌یل ئه‌مریکایی په‌نج دکتۆرای فه‌خری دریا پێ. مارتن ته‌نیا سیمبولی دیفاع ئه‌را ئه‌مریکاییه‌یل(ڕه‌ش پووس ) نییه، به‌ڵکو ئه‌مڕوو چوی سیمبولێگ جیهانی ئه‌را وه ده‌س خسن ئازادی و یه‌کسانی و خه‌بات ناتوند وتیژی ناسیه‌ید. ئمجا ئینگه ئه‌مریکاییه‌یلیش ئه‌را ئه‌و نه‌خش گه‌وراگ داشتیه، په‌یکه‌رێگ ئه‌رای له نزیک په‌یکه‌ر لینکۆڵن وه هه له شوون ئه‌و جێیه‌گ وتاره‌یلێ خوه‌نییه ئه‌رای دروس کردن.
تیرۆر کردن مارتن لۆته‌ر کینگ
له چوار نیسان ١٩٦٨ خه‌وه و خه‌یاڵ و له‌ش مارتن لۆته‌ر کینگ له لایه‌ن ڕه‌گه‌ز‌په‌رستێگ سفێ پووسه وه ناو(جیمس ئیریل رای) تیرۆر کریا. ئمجا وه‌رجله یه‌گ بمرێد خوه‌ی ئه‌را ڕیخسن ڕیپه‌وانێگ گه‌ورا ئه‌را پشتێوانی له مانگرتن که‌ناسه‌یل ١٠٠ شار ئه‌مریکا ئاماده کردویگ. بکوشه‌گه‌ی وه ٩٩ ساڵ زیندان سزا دریا، وه‌لی له وه شوونا چێینیگ له سه‌ر هاوکار یه‌گ ئه‌ی که‌سه ئه‌را مارتن تیرۆر کرد، یه ده‌ر چێ ک بکوشوه‌گه‌ی ته‌نیا ئه‌سپاوێگ بویه و ده‌سه‌یل تره‌ک له پشت ئه‌ی کوشتن بوینه و وانه ئه‌ی کاره کردنه.
هاتنه دی خه‌و خه‌ێاڵه‌یل مارتن لۆته‌ر کینگ
فره که‌س یا لایه‌نه‌یل له لایان له‌یواسه‌گ ئه‌و ڕووژه‌گ باراک ئۆباما وه سه‌رۆک ئه‌مریکا ئه‌ڵوژیا چوی یه‌ی ڕه‌ش پووسێگ ئه‌ی پووسته خسه ده‌س، ئویشن: خه‌و و خه‌یاڵه‌یل مارتن هاته دی. ئه‌گه‌ریش ئمڕوو مارتن ژیان بکردا وه چهو خوه‌ی بیاتا چوین ڕه‌ش پووسێگ بویه‌سه سه‌رۆک وڵاته یه‌کگرتگه‌یل ئه‌مریکا، بێگومان له خوه‌شی له ناو پووس خوه‌ی نه‌گونجیا. چوین دی نه‌ژادپه‌ره‌ستی وه ڕاسی له وڵاته‌گه‌ی تا دونیا دونیاس له ناو چێیه‌و دی نیه‌تیه‌یده‌و.