ئێڵ سوره‌میرى(سورخه مهرى) له ئێله‌یل کوینه‌یله ک سهده‌یل وه‌رجله ئیرنگه له ناوچه‌یل له پارێزگاى ئیلام تا به‌شێگ له عیراق ژیانه. ره‌چه‌له‌ک و باوگ و باپیران ئه‌ى ئێڵه دوانزه سه‌ده وه‌رجله ئیرنگه بوینه‌سه شیعه و ئشق عه‌لى و مناڵه‌یلێ له دڵیان جى گرتیه.
له ره‌وایه‌ته‌یل جوورایجووى وتیایه ک بڕێ له پاشمه‌نه‌یل ئه‌ى ئێڵه هیمان له چوارچوو تیره‌یل بڵاوبوى له بڕێ له ناوچه‌یل خوه‌رئاواى ولات ئیران ژیه‌ن.
خه‌یمنه‌و هویر ک لوڕه‌یل چوى ئه‌و دویاى ئیرانیه‌یل وه‌ل قه‌بول کردن ئسلاما، به‌شێ له فه‌رهه‌نگ کوینه باوگ و باپیرى خوه‌یان ک سه‌ر وه ئایین زه‌رته‌شت بویه، ئاڵشت کردنه. وه‌لى وه سه‌ر یه‌یشه‌و بڕێ له باوه‌ته‌یل فه‌رهه‌نگ کوینه‌ى خوه‌یان هیمان ئه‌ڵ گرتنه.
له‌یره ئه‌وه‌گ له مه‌قاله تیه‌ید وه قه‌له‌م ئه‌حمه‌د لوتفیه ک باردۆخ ئێل سورخه مهرى له درێژى میژوو و کولى ناسه‌ى وه‌ر شییه‌و کردن.
ئێل یا خڵ سوره‌میرى(سورخه مهرى) یه‌کێ له ئێڵه‌یل کوینه ئیران له خوه‌رئاواى ئه‌ى ولاته بویه ک هه‌کایه‌تێ ئه‌ڵاجه‌و وه‌ل مه‌ته‌له‌یل فره‌ى له بانیان هه‌س. ئه‌گه‌ر بویشم: ئێڵ بڵاوه‌ى وه‌ل بڕێ ده‌سه‌یل نادیار له ژێرباڵێ بویه، شایه‌د ئه‌وقه‌ره وه بێ ریا نه‌چویمن.
چوین که ئه‌ى ئێڵه کوینه ریشگداره‌و وه مه‌مه‌ریه‌ل سیاسى و جه‌مگایى و فه‌رهه‌نگى ئه‌را مه‌نن خوه‌ى بویه‌سه ده‌سیل بویچگ بویچگێ و له هه‌ر ناوچه‌ى(شار-ئابادى- خه‌ڵ) هه که‌م که‌م سى یا سه‌د بنه‌ماڵه‌یان ژیان رووژانه‌ى خوه‌یان گرنه‌سه‌و وه‌ر.
بڕیگ ئویشن: ئایه‌مه‌یل شوڕشى بوینه ک وه هاوکار ناره‌زاى بویه وه‌ل خانه‌یل وه تایبه‌ت له سه‌رده‌م والیه‌یل پێشکویه و پشت کویه واینه. وه هه‌ر شێوه ئه‌ى ئێڵه له نه‌هاوه‌ند(ناوچه‌ى حه‌مید وه‌ند)، له کوهده‌شت(تنگاسیاو)، لوڕستان(ئه‌ڵشتر ده‌وروه‌ر نویرئاوا)، ده‌ڕه شار شاباد، گیه‌لان، ئیلام، چه‌مچه‌ماڵ، له ده‌روه‌ر کرماشان، خانه‌قین، زربایته، عه‌لى غىربى و عه‌لى شه‌رقى عیراق و ته‌ناته له سصه‌رده‌م که‌ریم خان زه‌ند بریک له‌لێان چێنه ئه‌را فشاى شیراز و له ده‌روه‌ر خوۆزستانیش بڵاوه‌و بوین.
مه‌مه‌ر ناونان سوره‌میرى:
1- سورخه مهرى له ئه‌و باوه‌ت ک وه سویره‌میرى ک(سوره مه‌هدى وه پیانیش ئویشن، وه‌ى مه‌مه‌ر بویه ک یه‌کم که‌سه‌یلێ بوینه ک وه مه‌زهه‌ب شیعه گه‌ره‌ویانه‌و وه‌ل بڵاو بوین شیعهه‌ى عه‌له‌وى له خوه‌رئاواى وڵات وه‌ل بڵاوه‌و بوین صوفگه‌رى و دوس بوین وه‌ل ئاڵ به‌یتا، ئه‌و جووره مه‌ردمێ بوینه ک له ناو مه‌ردم ئاسایى و تایبه‌تا جى خاس خوه‌یان داشتنه.
وه جوورێگ تا ئمڕوویش برێ له ده‌وریشه‌یل باوه گه‌ورا سه‌ید ئبراهیم کور موساى کازم(ع) هیمان گورزکه‌ل(ezrog elak) باوه گه‌ورا له مال خوه‌یان ئه‌ڵگرتنه‌و مه‌ردم ئاوایى سوره میرى له ده‌ره‌شاریش تا په‌نجا سال وه‌رجله ئیرنگه‌یش، ئه‌ى ره‌سمه ئه‌ڵگرتن گورز چه‌رمگێ ک سۆمبڵێ له لایه‌نگر له ئه‌ى ئیمامزاده‌ى گه‌ورا بویه، فره قه‌در ئه‌راى دانانه و رێزێ گرتنه.
2- سورخه مهرى له‌ى باوه‌ته وه پێ وتنه سوره میرى ک باوه‌گه گه‌وراى ئه‌ى مه‌ردمه زرخه‌رید و له خوڵامه‌یل و لایه‌نه‌ه‌ریل فره سه‌رسه‌خت ئمازاده سه‌ید ئبراهیم کوڕ موساى کازم مه‌یشوور وه باوه گه‌ورا بوینه.
مه‌زار پاک ئه‌ى ئمامزاده ک وه پیر و مورادوه‌خش سوره‌میرى ناوده‌کردیه ها له ئاوایى ته‌شکن نویرئاوا له لوڕستان. و قسیه‌ى رالینسۆن هان باکوور خوه‌رهه‌ڵات کیوه باوه‌الین ک دوولیگه‌و مه‌رکا باوه گه‌ورا ها له‌وه‌رو یه‌کێ له پیرۆزترین جییه‌یل لوڕیتان دانریه‌یدو سه‌د تره‌ک له هاتن سه‌ید ئبراهیم کور موساى کازو وه ناوچه‌ى پشتکو یه‌سه ک ده‌وریشه‌یل ئه‌ى خێڵه شعره‌یلێ وه پێا وتنه:
1- یا باوه گه‌ورایا شاى دالاهۆ
2- برام چییه جه‌نگ زوور بیته بازۆ
3- یا باوه گه‌ورا! گه‌ورا پیره‌یل
4- بره‌س وه داد ژار و فه‌قیره‌یل
5- یا باوه هناى یى ده‌لیاى نیله
6- موسه‌لمان ژ ده‌س کافر زه‌لیله
7- پا بنه وه رکاو ئه‌سپ سفیدت
8- هه‌رکه‌ت بکه له‌ه ماواى زیدت
5.یا بابای هنای یه دلیای نیله
6.مسلمان ژدس کافر ذلیله
7.پا بنه رکا و اسب سفیدت
8- هه‌رکه‌ت بک له ماواى زیدت
9- به‌رگ نویرانى بکیش ئه‌ى سه‌ر
10- موجز بهنه‌ما تو چى موجز حه‌یده‌ر
11- یا باباى هناى سه‌رکیش نشین
12- بزرگ هه‌ردوش ئه‌ى دوشمه‌ن بشین
3- گه‌وراو ریش چه‌رمه‌گه‌یل ئێل سورخه مهرى ک ل ده‌ڕه‌شار نیشته‌جین، ئویشن: ئه‌ى ئێڵه ک له جیل نه‌ورووزه عه‌لى سورخه مهرى وه هساو تیه‌ن ک له ئاخره‌یل سه‌ده‌ى یانزه‌هم وه مه‌مه‌ر زڵمێ ک والیه‌یل یا ناکووکى وه‌لیانا داشتنه، ناوچه‌ى پشتکو وه جى هیشتنه‌و هاتنه ئه‌را ناوچه سه‌یمره. یانه وه ئه‌ساس وته‌یل کوینه ک ئه‌رایان ده‌م وه ده‌م وتیایه ئویشن: سورخه مهره‌یه‌یل له جیل دویایى به‌هرام گورن. له سه‌رده‌م سه‌ید ئبراهیم کوڕ موساىکازم یانێ له سه‌ده‌ى دویم کوچى کووڕ یه‌ى پیره‌ژنى ک له ناوچه‌ى پشتکو(جبل یا زه‌رین ئاوا) ژیایه ک ئه‌رتش عه‌باسى و ئه‌سیرى به‌نه‌ى، له‌وه‌ره‌گ ئه‌ى کوور و داڵگه له په‌یڕه‌وه‌یل سه‌ید ئبراهیم کوڕ موساى کازم بوینه، که‌ۆوانوه‌گه په‌نا به‌یده ئیمامزاده ئبراهیم، ئه‌ویش ئمجا وه فۆرم بازرگانێ له ناوچه‌ى(ماژین یا ماجین) دراری و ته‌قیه‌یده سوپاى عه‌باسیا. ئمجا گووڕ ئه‌ى که‌یوانوه وه ته‌ڵاى قرمز سێند. له رووژه وه‌ره‌یلا دى بوونه سورخه مهرى. له‌یره ئیمه دو مه‌ته‌ل له‌و داستانه‌یله ک وتنه تیه‌ریم:
یه‌کم) چوین ک ئه‌ى کووڕ و جیله‌یل دویاى خوه‌ى له عه‌لوه‌یه‌یل سه‌رهشک وه هساو هاتنه‌و له وه جى مه‌نگه‌یل چه‌وه‌رێه‌یل مه‌هدى بوینه‌لإ وه پیان وتنه سورخه مه‌هدى ک هه ئه‌و سورخه مهرییه‌سه.
دویم) ئویشن: چوین ک داڵگ ئه‌ى کووڕه مهرى بویه، وتنه‌سه پێ سورخه کوووڕه مهرى، وه‌لى یه نیه‌تویه‌نید فره راس بوود، وه‌ته‌ى یه‌ک که‌م ئه‌و راست که‌ێد.
ئمجا هه له‌و سه‌رده‌مه ئه‌ى کووڕه‌و داڵگێ گه‌رویانه‌سه ئایین شیعه‌و وه توندى ته‌ام بنه‌ماڵه‌ى عه‌لى دوس داشتنه. یانه ئه‌و قه‌ر چنه ناو زاسنت ئایین شیعه‌و ئه‌و وتاره‌یل سه‌ید ئبراهیمه ک چمانێ پا نانه‌سه جى پاى گه‌ورایل.
فره دوس داشتن و خوه‌ش تواسن بنه‌ماله عه‌لى(ع)، ئه‌وانه ئاگرییه‌و سویره‌و کردو له مهر عه‌لى ناوده‌نگ ده‌ر کردنه‌و وه زووان ناخوه‌یىش ئه‌ى جوور ئێڵێ ک فره ئاشق عه‌لى بوینه وه سویره‌مهرعه‌لى ناو ده‌رکردنه.
وه یه‌قینه‌و تویه‌نیه‌ید بویشیه‌ید ک ئێڵ یا خڵ سورخه مهرى که‌م که‌مه‌گه‌ى هه‌زارو دویست ساڵه شیعه‌ن و به‌شێ له ده‌وریشه‌یل و لایه‌نگه‌ره بنه‌ماڵه‌ى عه‌لین.
ئه‌وه‌گ له وته‌یل ریش چه‌رمه‌گه‌یل سورخه مهرى ده‌رکه‌فید یه‌سه ک ئه‌ر که‌س و ته‌مام قوه‌مه‌یلێ وه ده‌س ئیمامزاده سه‌ید ئبراهیم(باوه گه‌ورا) هاتنه‌سه باوش ئایین شیعه. ئوه‌ى خێڵه یا ئێڵه وه هوکاره یه ئاشنا بوینه وه هویر شیعه‌یا له وه‌رایوه‌ر سته‌مکاره‌یل وسانه‌و ئمجا ده‌س کردنه‌س کووچ کردن یا یه‌گ بڵاو بوینه.
وه ئه‌ساس وته‌یل جافر خیتاڵ نویسه‌ر ئیلامى و هه‌ر وه‌یجوور له وه‌رچه‌و گرتن کتاوطئیلام و ژیار کوینه‌ط ک وه قه‌ڵه‌م ئیره‌ج ئه‌فشارس سیستانى نویسیایه، دسه‌ڵاتداره‌یل ئاخره‌یل صه‌فوى و له بدایه‌ى زه‌ندیه‌یل، فره زلم کریاسه نیشته‌جییه‌یل پشتکو ئیلام، له سه‌رده‌م شاهوریدخان دویم و کووڕه‌ى ئسماعه‌یل خان والى بری له ئێڵه‌یل و خێله‌یل شوڕشى له‌وره واینه. یا ئه‌و جووره‌گ عه‌لى مه‌حه‌مه‌د ساکى له کتاو‘‘جوگرافیا و میژوو لوڕستان‘‘ نویسایه: ئسماعه‌یل خان والى، پیاو بێ باک ونه‌تری و تنن خوو و فره ئازا بویه. له سه‌رده‌م ئه‌وى، برێ له خێڵه‌یل له‌ى ناوچه بار کردنه. له وانه خڵ دلفانه ک وه مه‌مه‌ر گه‌ن ره‌فتارى کووره‌یل ئه‌وى، لوڕستان وه جى هێشتنه‌و چینه ئه‌را چه‌مچه‌ماڵ(ساکى ل355).
4- ریشه و دویدمان سورخه مهریه‌یل: بڕێ ئویشن سوره‌میرى پشتیان ره‌سێد وه سه‌رى گه‌رى و له پاشمه‌نه‌یل به‌هرام گور ساسانین. له وه‌ر ئه‌وه که ئه‌وسا مهر و ئاناهیتا په‌ره‌سینه ئه‌ى ناو نریاسه بانیان. بڕ تریش ئویشن: باوگه گه‌ورایان ئه‌ى ئێڵه سورخه(سوره) ناو داڵگێ مهرى بویه. هه وه‌ى مه‌مه‌ریشه وه ناو داڵگیانه‌و مه‌یشووره‌و بوینه. یانێ سوره‌ئى(سورخه‌ئى) ک کوڕ گه‌وراى مهرى بویه و له زووان له‌کى سوره(سویه‌رکار مهرى) یا له ناو حه‌سه‌نوه‌نده‌یل هێمانیش فره که‌س هه‌ن وه ناو داڵگیان مه‌یشوورن.
5- بڕ تریش سورخه مهریه‌یل له دویاى مه‌نه‌یل سه‌رخاو عه‌یار یا به‌نى عه‌یار یه‌کێ له حاکمه‌یل و گه‌ورایل ئاڵ حه‌سه‌نوه‌یه که وه‌رجله ئه‌تابه‌که‌یل له ناوچه‌ى پشتکو وه قوه‌ت بوینه ره‌سننان. چوین که ئاڵ حه‌سه‌نه‌ویه و به‌نى عه‌یاریش له حاکمه‌یل شیعه‌ى ناوچه‌گه بوینه. له لاى تریشه‌و وه خاتر ئه‌ى گه‌ورازایه بوینه وانه له پشتکو ئیلام سایه میرى یا سوره‌میرى ناویان بردنه. چوین ک لاناو میر له پشکو وه تایبه‌ت له زه‌رین ئاواى ئیلام و مهران وه سه‌رداڵ یا گه‌پ وتنه.
خیتالیش له کتاو«اقوالی درباره ایلات و عشایر استان ایلام» نویسایه: تیره‌یل بنه‌ڕه‌تى یا په‌له‌یل راسگانى ک له سه‌ریانه میر یا سه‌رداڵ ک بڕی ئویشن له ناو کورده‌ماڵان و تایفه بویه، ئاڵشت بوینه وه تۆشماڵ.
جى راسگانى سورخه مهریه‌یل
ئه‌وه‌گ دیاره جى راسگانى ئه‌وان ها له ارێزگاى ئیلام له خوه‌رهه‌ڵات عیراق و پشتکو ئیلام و ده‌روگرد پارێزگایل خوۆستان و کرماشان و هه‌مه‌دان و لوڕستان. وه مه‌مه‌ر زڵمه‌یل بڕی له‌ه حاکمه‌یل خوه‌ماڵى و له لاى تریشه چوین ک ئه‌ى تایفه یا ئێڵه مه‌ردمان دادخواز بوینه و ئه‌و ژێر بار زوور نه‌چێنه‌و ئه‌را رزگار بوین له ته‌یوه‌ت حاکمه‌یل له ناوچه‌یل جووراى جوور وه شیوه‌ى ده‌سه ده‌سه‌یل بویچگ بڵاوه‌و بوینه.
ئه‌را یه‌گ ئه‌ى مه‌تله‌و جافه‌ر خیتاڵه سه‌راسه‌و بکه‌یم ک وتیه: سوره میره‌یه‌یل له نیشته‌جییه‌یل کوینه له سه‌رزه‌مین پشتکویه‌ى ئیلامن ک وه‌رجله ئیرنگه هه له زوییه‌و ه‌ل ناوه‌چه‌یل زه‌رین ئاواى ئیلام تا ره‌سیده زورباتیه‌ى عیراق نیشته‌جى بوینه. وه‌لى که‌م که‌م وه گوزه‌یشت زه‌مان له ناو چێنه‌و وه شیوه‌ى گروویه‌یل بڵاوه‌و بوى له ئیلام و ده‌ڕه‌شار(ماداکتور)، کوهده‌یشت لوڕستان، فه‌ساى شیرالإ نه‌هاوه‌ند، هه‌رسین، چه‌مچه‌ماڵ، ئه‌ڵشته‌ر، شاباد و کرماشان ژیه‌ن.
مه‌مه‌ر له ناوچێن ئێڵ سوره‌میرى:
هه‌رچه‌ن وه زووان هاوردن له ناوچێن دروس نییه و وه کاربردن بڵاوه‌و بوین خاستره، وه‌لى جافه‌ر خیتاڵ مه‌مه‌ر له ناوچێن ئێڵ سوره‌میرى وه‌ى ته‌وره باسێ که‌ێد: شایه‌د مه‌مه‌ر له ناوچێن ئه‌ى تایفه‌ى فره کوینه هه چوى ریزه‌وه‌نه‌یل، هه ئه‌و دژایه‌تى و سه‌رنه‌چه‌مانن له وه‌رایوه‌ر والییه‌یل پشتکو یا نیان باج بویه ک له‌په‌ى، بویه‌سه مه‌مه‌ر بڵاوه‌و بوین و کووچ کردنیان. چوین ک مه‌ردم زه‌رین ئاوا وه ئه‌ى راسییه دگان نانه ک ته‌مام زه‌مینه‌یلیان له‌ى ناوچه هن تایفه‌ى سوره‌میرى بویه‌و بڕێ له مه‌رم میمه‌یش هه له وانن.
هه‌ر وه‌یجووره‌یش سڕ هنرى راولینسۆ سه‌رخامرى(سورخه مهریه‌یل) وه نه‌قل کردن له میرزابه‌گ موباشر والىلإ به‌شێ له تایفه‌یل سه‌ر وه هلێران هاوردیه که له سه‌رده‌م(1836 زاینى) دویست بنه‌ماڵه بوینه و له پاچه‌ى کویه‌یل هلێران نیشته‌جى بوینه‌و بڕ پانصه‌د تومه‌ن باج به‌ش سورخه‌مهریه‌یل(سه‌رخامرى) بویه.
ئه‌ڵبه‌ت ئه‌ى تایفه‌یل عوسمانه‌وه‌ن، جه‌لالوه‌ن، داچیوه‌ن، باڵاوه‌ن، سه‌رخامرى، له‌و سه‌رده‌مه به‌شێ له کرماشان بوینه. پانصه‌د سه‌رباز له خزمه‌ت حاکم ئه‌وه‌ره داشتنه. ئه‌ڵبه‌ته یه‌یشه بویشیمن ئه‌گه‌ر باڵاوه‌نیش ک له پاشمه‌نه‌یل به‌هرام گوڕن، به‌شێ له ئێڵ په‌خش و په‌ڵاو بوى سورخه مهرى وه هساو تیه‌ن و وه شومار سورخه مهریه‌یل باریمانه هساوه، وه گشتى سێ سه‌د بنه‌ماڵه بوینه.
باوه‌ڕ یه‌دلاخان عه‌لوى له باوه‌ت په‌خش و په‌ڵاو بوین سورخه مهریه‌یل:
ئه‌وه‌گ له دیدار مانگ فه‌روه‌ردین ساڵ 1371 خوه‌رى خوه‌م وه‌ل یه‌دلاخان کوڕ غولامره‌زاخان کوڕ حوسه‌ین قولى خان والى پشتکو هاته ده‌سم یه بوى: فێشتر زه‌ویه‌یل سورخه مهریه‌یل له لاى باوگه گه‌وراى وه ناو حه‌سن خان والى له گه‌ورایل سورخه مهریه‌یل سه‌نیایه‌و تاپویشیانیش هه‌سه‌ى. له لاى تریشه‌و یه‌کێ له گه‌ورایل سورخه مهریه‌یل وه ناو نه‌ورووز ک باوگ گه‌وراى دو تیره حوسین و حه‌سن له دره‌شار و ده‌ور ئیلام ژیایه له ساڵ 1100 کووچى، قه‌ور ئیمامزاى ناصردین له زه‌رین ئاواى دڵڕان خاسه‌و کردیه. یه‌دلاخان ئویشێ: خوه‌ى خوه‌ى سان نویساى له باوه‌ت خاسه‌و کردن ئه‌ى ئیمامزاده وه ده‌س نه‌رووز سورخه مهرى دیه‌و خوه‌نسیه‌سه‌ى. ئه‌ڵبه‌ت له سال 1372 خوه‌رى ئه‌را زیاره‌ت ئیمامزاده ناصردین چێمه زه‌ریان ئاوا ک مه‌مه‌ر خاسه‌و کردن ئه‌ى جى پیرۆزه نه‌تویه‌نسم ئه‌ى سان نویسیایه بوینه‌مه‌و. یه‌دلاخان والى له باوه‌ت تره‌و توین بوین تایفه‌ى سوه‌رخه مهرى ئویشێ: سورخه مهریه‌یل تایفه‌ى گه‌ورا له پشتکو ئیلام و لوڕستانن ک مده‌ى و مده‌ى داره‌کى و خوین که‌فتیه‌سه به‌ینیان و وه مه‌مه‌ر ئه‌ى ناکووکیه‌یل کووچ کردنه.
تایفه‌یل و تیره‌یل سه‌ر وه ئێڵ سورخه مهرى:
ریزه‌ون، عالیبه‌ینیگى و سوره‌میرى له کوینه‌ترین نیشته‌جییه‌یل ئیلام و پشتکو بوینه ک سه‌نه‌ده‌یل وه‌رچه‌و میژویى گشتى وه کوینه بوین نیشته‌جى بوین سورخه مهره‌یه‌یل وه‌رجله تایفه‌یل تره‌که. تا ئه‌وره‌گ سان نویسیاى له رێ چه چه‌نگوڵه له نزیک سنوور ئیرن و عیراق ک هن که‌سێ وه پاشناو ریزه‌وه‌نه، خوه‌ى سه‌ر وه تایءفه‌ى سورخه مهرى ناسنێد. وه کوڵى تایفه‌یل وتیره‌یل ئێڵ سورخه‌مهرى وه جووره‌ن:
1- تایفه مه‌ڵخه‌تاوى: ئه‌ى تایفه له تایفه‌یل کوینه نیشته‌جى بوى له مهران وه هساو تیه‌ن و تیره ناصر ک کوینه‌ترین تیره نیشته‌جى بویى له مهران وه هساو تیه‌ن له تایفه‌ى سورخه مهرىن که له‌ى ناوچه نیشته‌جى بوینه.
2- تایفه‌ى په‌نج سوین: پێکهاتیه له دو تیره‌ى په‌نج سوین و کلاوپیه‌ن. فره له‌لێان له ئاواییه‌یل چاله‌سه‌را، مه‌هدى ئاوه‌ى بانقه‌ڵان، هه‌فت چشمه‌ى فاتمیه سه‌ر وه ئیلام و چه‌ماو لوزن سه‌ر وه ناحیه‌ى سالح ئاوا له ئه‌ى ئێڵ کوینه وه هساو تیه‌ن.
3- فره له تایفه‌یل دڵڕان و مهران وه تایبه‌ت مه‌ڵکشاى و مه‌یمه‌ئى و زره‌ین ئاوایه‌ل بێجگه له سه‌ید، فێشتریان پشتیان وه ساسانیه‌یل و به‌هرام گوڕ ره‌سێدو یانه سوره میره‌یلێ بوینه ک ئمر له چوارچوو تیره‌یل کاوه‌رى، مه‌یمه‌ئى، باپیره‌وه‌ن و..تد هه‌سان.
ئه‌را یه‌گ ئه‌ى مه‌تڵه‌و به‌سڵمیه‌ید وه شوونه‌واره‌یل پشتکو وه تایبه‌ت قڵاى فه‌رود، قڵاى ماشاب، قڵاى شه‌هاق، به‌هرام، که‌نه چه‌م، که‌ڵات(له باکوور خوه‌رئاواى ئاوایى حازرمیل)، ماڵ به‌هرام، ته‌مام شوونه‌واره‌یل دڵڕان، ئاودانان و زه‌ڕین ئاوا، گشتیان یه ره‌سن ک کوینه بوین ئه‌ى ناوچه له شوون پاى ساسانیه‌یله‌و تا ئیرنگه دیاره.
مه‌مه‌ر تره‌ک ئیران بوین ئه‌ى جوور ناوه‌چه یه‌سه ک هه‌ر له سه‌رتاى ئسلامه‌و وه سه‌ر یه‌گ په‌روباگه‌نده‌ى به‌نى ئومیه و به نى عه‌باس بویه، وه‌لى مه‌ردم زیره‌ک ئیران تویه‌نستنه وه په‌یا بوى سورشتى ئسلام شیعه چنگ بکوتن و وه سه‌ر هه‌ق بوین ئاڵ به‌یت(ع) په‌ى بوون. یه له وه‌ختێ بویه ک مه‌ردمه‌یل هاوسه‌رده‌میان له ناوچه‌یل خوه‌رئاواى عه‌ره‌و و عه‌جم له په‌ى بردن وه ئه‌یجووره چشتێ ناتوان بوینه.
4- له تایفه‌ى مه‌میه‌ون، تیره‌ى کاکاعه‌لى له سورخ مهریه‌یلن.
هه‌ر وه‌یجووره‌یشه بڕی له کوردیل شایه ساسانى وه مه‌مه‌ر شیعه بوین ئه‌وان و دوس داشتن ئاڵ به‌یت وه کورده‌لى ناو ده‌رکردنه.
5- تایفه‌ى قه‌ته‌به‌ین له رز تیره‌یل قوته‌به‌دین و خه‌لیل وه تایبه‌ت تیره مه‌یا و ریشه‌ى تیره نورى(سند)یش له تایفه‌ى سوره میرین.
تایفه‌ى مه‌یمه و تیره‌یل هه‌واس و مه‌لیک و ئادینه‌و قواى(قه‌رجه) له‌ه سوره‌میره‌یلن ک له‌که میر و سایه‌میر کاکه‌لى و برامسین هه به‌شێ له ئه‌ى ئێڵه وه هساو تیه‌ن.
7- تایفه‌ى بازگیر تیره خه‌ربزانى ک ئه‌ى تیره هه پیکاهایته له تخوماره قوربانى، مهرابى و عه‌یدى. له خوه‌ماڵیه‌یل کوینه ئه‌ى ناوچه‌ن ک له قه‌دیم به‌شی له تایفه‌ى شه‌هلاروه‌ن بوینه‌و له ئه‌ساس له دویامه‌نه‌یل ئێڵ سوره‌میرین.
8- تایفه‌ى عالى به‌دره، تایفه‌ى موغه‌یله(موغیره)، تایفه‌ى سنڵ(سنڵى)، تایفه‌ى باتولى وه برێ ئویشیه‌ید ک به‌شێ له تایفه‌یل گه‌ڵال زیڕىن و بڕێ هانه سه‌ر ئه‌ى باوه‌ڕه ک ئه‌ساس ئه‌وان ئه‌ڵگه‌ردیگه‌و سورمیرى.
9- فره له تیره‌یل مه‌ڵکشاى و خحوه‌ماڵیه‌یل نیشته‌جى کوینه دویامه‌نه‌ى له سوره‌میریه‌لن و شایه‌دیش له یه‌ک باوگه‌و گه‌وراى هاوبه‌ش بوون. هه‌ردن فره له که‌سه‌یل کووچوه‌ریش له جیه‌یلتره‌ک هاتنه‌سه ناو ئه‌ى ئێڵه.
10- بڕێ له تیره‌یل مه‌ڵکشاى له‌وانى خه‌یرشه، ساده‌میرى، هه‌وانه وه‌کوڵ، گه‌لگه و جومه فره له‌وه چوود ک له ئێڵ سوره‌میرى بوون.
11- ریشى تیره‌ى شه‌رف ک شوهان وه هساو تیه‌ن له تیره‌یل کوینه ره‌سن خاونه ناوچه و هساو تیه‌ن و ئه‌وانیش له سوره‌میره‌یلن و بڕێگ هانه سه‌ر ئه‌ى باوه‌ڕ ک ئه‌وانیش ئه‌ڵه‌وگه‌ردن وه ساسانییه‌یل.
12- له چه‌مچه‌ماڵ کرماشان و چاڵ زوڕد و مه‌حمودئاوا، ره‌گه‌زه‌یلێ له سوره‌میریه‌یل هه‌ن.
13- له‌ئاوایه وه‌رینه له ناوچه حه‌میدوه‌ن و له نه‌هاوه‌ند ک پاشناو سوره میرى و شه‌هرانى و سوره‌میلى دێرن و بڕێ له‌لیان له خاک سفێد تاران نیشته‌جین هه‌م له ئێڵ سوره‌میرین.
منابع:
1-«سفرنامه راولینسون»(از سرپل ذهاب تا خوزستان). ترجمه سکندر امان اللهی-صص 143 152.
2-«اقوال و روایات درباره ایلات و عشایر استان ایلام»جعفر خیتال-صص 154 157 158 182 207 256 257.
منبع:پایگاه فرهنگی لرویر